کتاب فیلسوفان مرده

ما به عنوان انسان می‌دانیم که فناپذیریم و زمانی محدود داریم. همچنین می‌دانیم که مرگ به ما خیلی نزدیک است اما آنچه زندگی‌مان را تعریف کرده است، نه فقط ترس از مرگ، بلکه هراس شدید از نیست شدن است. ما از یک طرف مرگ را انکار می‌کنیم و از طرف دیگر از آن می‌هراسیم. به‌نظرتان فلسفه و فیلسوفان بزرگ تاریخ در این مورد چه می‌گویند؟ کتاب «فیلسوفان مُرده» (The book of dead philosophers) اثر سایمون کریچلی (Simon Critchley) نویسنده و فیلسوف پُرکار و پرفروش است. او در این کتاب خوانندگان را با داستان‌های کوتاه خنده‌دارش به سوی فلسفه می‌کشاند. در این کتاب چگونگی مرگ فیلسوفان مختلف را بخوانید و ببینید چطور این داستان‌ها به ایده‌های اصلی آن‌ها می‌رسد. کریچلی در این کتابِ غیرداستانی به مفاهیم و مضامین بسیار مهمی مثل «مرگ خوب» پرداخته است و نشان می‌دهد چگونه می‌توان با آگاهی از مرگ و عاری از آنچه او «توهمات و سفسطه‌ها» می‌نامد، زندگی کرد.

درباره‌ٔ کتاب 

این کتاب مسیری بسیار خواندنی و جذاب به سوی فیلسوفان و نظریه‌هایشان است. این کتاب شامل مدخل‌هایی کوتاه و گاه بسیار کوتاه دربارهٔ فیلسوفان مختلف است که شیوهٔ مرگ آن‌ها را بازمی‌گوید و غالباً این شیوه‌ها را با اندیشه‌های محوری آن‌ها مرتبط می‌کند. مدخل‌ها از یک یا دو جمله شروع می‌شود و به یک مقالهٔ کوتاه می‌رسد. با مطالعهٔ کتاب «فیلسوفان مُرده» با چهره‌هایی از قبیل سقراط، دیوژن، اپیکور، لوکرتیوس، ژوهانگ‌زی، سنکا، آگوستین، مونتی، دکارت، اسپینوزا، هیوم، روسو، هگل، شوپنهاور و نیچه آشنا شوید.  

مدخل‌های کتاب به صورت تقومی، از تالس در قرن ششم پیش از میلاد تا زمان حاضر فهرست شده‌اند. آن‌ها به فصول مختلفی تقسیم شده‌اند که دوران‌های اصلی تاریخ فلسفه را بازتاب می‌دهند. 

 

بررسی آموزه‌های کتاب «فیلسوفان مُرده» 

در این کتاب زندگی و مرگ مختصر نزدیک به ۲۰۰ نفر از بزرگ‌ترین متفکران جهان گنجانده شده است. کریچلی فیلسوف مشهور، فهرستی از مرگ‌ومیر خلق کرده است که تراژیک، سرگرم‌کننده و البته تحسین‌برانگیز است. هر مدخل که نویسنده آن را با تیزبینی، هوش علمی و زبان طنز خود نوشته است، داستانی از زندگی یک فیلسوف را روایت می‌کند و در کنار هم تمام این مطالب تبدیل به پژوهشی عمیق و بسیار تأثیرگذار در مورد معنا و امکان خوشبختی برای همه شده‌اند. این کتاب حرف‌های بسیار زیادی برای گفتن دارد: 

• فلسفه از دریچهٔ مرگ: این کتاب بر شرح چگونگی مرگ فیلسوفان و آنچه مرگشان در مورد دیدگاه‌های فلسفی‌شان آشکار می‌کند، تمرکز کرده است. این کتاب فقط درباره‌ٔ مرگ نیست، بلکه دربارهٔ چگونه زیستن است و نویسنده از دریچهٔ چگونگی مواجهه متفکران با پایان زندگی‌شان، به زندگی نگاه کرده است.  
• دعوت به تفکر: از هایکوهای خودستایشگرانهٔ استادان ذن در بستر مرگ گرفته تا آخرین سخنان قدیسان مسیحی و فرزنگان امروزی، این کتاب مقاومت‌ناپذیر را تبدیل به متنی برای الهام‌بخشی و تأمل کرده است. 
• قابل فهم اما عمیق: کتاب با لحنی جذاب و نثر طنز نوشته شده و فلسفه را برای خوانندگان معمولی و غیرآکادمیک هم قابل فهم می‌کند. کریچلی ایده‌های پیچیده را در قالب خلاصه‌های مختصر و تأمل برانگیز ـ که اغلب بیش از چند صفحه نیستندـ خلاصه کرده است. 
• طنز تلخ: این کتاب به‌رغم نام و موضوعش، به نثر طنز نوشته شده است. نویسنده از کنایه و بذله‌گویی برای تأمل در تضاد بین آرمان‌های فلسفی و صحنه‌های مرگ در زندگی واقعی استفاده کرده است. 

افتخارات و جوایز

از زمان انتشار «فیلسوفان مُرده» در سال 2009، این اثر تبدیل به یکی از بهترین کتاب‌های فلسفی شده است. برخی از افتخارات و جوایز آن عبارت‌اند از: 
بهترین کتاب آمازون در فوریه 2009

تحسین از کتاب «فیلسوفان مُرده» 

برای پروفسور سایمون کریچلی، چگونگی مرگ ما احتمالاً مهم‌تر از چگونه زندگی کردن است. کریچلی در کتاب «فیلسوفان مُرده» فهرستی نزدیک به 200 فیلسوف مشهور و یا نه‌چندان مشهور ارائه می‌دهد و بررسی می‌کند چگونه می‌توان از مرگ آن‌ها الهام گرفت تا زندگی غنی‌تری داشت. از چند کلمه تا چند صفحه، مرگ هر متفکر بزرگ به شیوه‌ای روشنگرانه و سرگرم‌کننده بررسی شده است، چون هر نویسنده به شیوه‌ای عجیب یا غیرقابل باور از این دنیای فانی وداع گفته است. برخی از این فیلسوفان به مرگ طبیعی مُرده‌اند، اما در این میان قتل و خودکشی هم بوده است که بنابراین متوجه خواهید شد که چه انحرافات تاریکی در ذهن این فیلسوفان وجود داشته است. برد توماس پارسونز (Brad Thomas Parsons)

این کتاب مناسب چه کسانی است؟

اگر در مورد فلسفه، مرگ و زندگی پشت ایده‌ها و ذهن‌های فیلسوفان کنجکاو هستید، این کتاب برای شماست. چه در زمینهٔ فلسفه مطالعه کرده باشید و چه تازه‌کار و تنها کنجکاو باشید، سایمون کریچلی متنی شوخ‌طبعانه و قابل‌فهم برای شما آماده کرده است. او در این کتاب با ترکیب طنز تلخ و بینش وجودی، خوانندگانی را که از تأملات متفکرانه، زندگی‌نامه‌های کوتاه و کمی طنز لذت می‌برند، به چالش کشیده است. این کتاب به ویژه مناسب دانشجویان رشتهٔ فلسفه یا علوم انسانی است و خوانندگانی که گاه‌به‌گاه به دنبال جوابی برای سؤالات بزرگ زندگی و مرگ می‌گردند. 

چرا کتاب «فیلسوفان مُرده» را بخوانیم؟

• تأمل فلسفی در باب مرگ: پیام اصلی کتاب حول‌محور آمادگی فلسفی برای مرگ می‌چرخد و نویسنده با الهام از مرگ فیلسوفانی مثل سقراط، مونتنی و دیگران به بررسی این موضوع پرداخته است. این اثر به همان اندازه که یک بررسی تاریخی است، تأملی در باب مرگ و میر انسان نیز هست. 
  
• طیف گسترده‌ای از متفکران: با مطالعه این کتاب به‌طور مختصر با زندگی و مرگ فیلسوفانی باستانی مثل سقراط و اپیکور گرفته تا فیلسوفان مُدرن مثل دریدا و دلوز آشنا می‌شود. همچنین در این کتاب نویسنده از چهره‌های کمتر شناخته‌شده یا گُمنام فلسفه نام بُرده است و همین «فیلسوفان مُرده» را تبدیل به اثری غنی و متنوع برای مطالعه کرده است. 
  
• ژانر ترکیبی: بخشی از کتاب مرجع است، بخشی مجموعه مقاله و بخشی نیز به تأملات وجودی اختصاص یافته است. این کتاب از یک قالب آکادمیک دقیق پیروی نکرده است و بیشتر شبیه یک مجموعه فلسفی یا گنجینه‌ای ادبی از دانسته‌های فلسفی است. 

کتاب «فیلسوفان مُرده» چیزی فراتر از بررسی چگونگی مرگ فیلسوفان است. هدف نهایی کریچلی این نبوده است که انسان‌ها را از مرگ بترساند، بلکه قصد دارد خوانندگان را تشویق کند تا بتوانند با اجتناب‌ناپذیری مرگ مواجه شوند و در نتیجه زندگی معنادارتری داشته باشند. 

درباره‌ٔ نویسنده

سایمون کریچلی فیلسوف انگلیسی و استاد فلسفهٔ هانس یونان در مدرسهٔ جدید تحقیقات اجتماعی در نیویورک است. او در سال 1960 به دنیا آمد. کریچلی در سال 1985 برندهٔ جایزهٔ کنانی (Kanani Prize) در فلسفه شد و سپس به دانشگاه نیس رفت و مدرک کارشناسی‌ ارشدش در رشتهٔ فیزیک گرفت. او در سال 1988 عضو هیئت علمی دانشگاه کاردیف شد و در سال 1999 به عنوان استاد تمام مشغول به کار شد. کریچلی با به چالش کشیدن سنت باستانی که فلسفه با شگفتی آغاز می‌شود؛ استدلال کرد که فلسفه نه با شگفتی بلکه با ناامدی آغاز می‌شود. بنابراین دو شکل خاص از ناامیدی یعنی ناامیدی مذهبی و سیاسی آثار او را شکل داده‌اند. از نظر کریچلی ناامیدی مذهبی از فقدان ایمان ناشی می‌شود و مسئله معنای زندگی در مواجهه با نهیلیسم را ایجاد می‌کند. ناامیدی سیاسی از دنیای خشونت‌آمیزی که در آن زندگی می‌کنیم ناشی می‌شود و مسئله عدالت را در جهانی به‌شدت ناعادلانه مطرح می‌کند. به علاوهٔ این دو حوزهٔ تحقیقاتی، آثار اخیر کریچلی در مورد اشکال تجربی‌تری از شکسپیر، دیوید بویی، خودکشی و تراژدی یونانی بوده‌اند. 

معرفی کتاب‌ مشابه: مواجهه با مرگ (Facing Death) 

اگر به دنبال خواندن کتابی دیگر در همین حال‌وهوا می‌گردید و دوست دارید به مرگ از دیدگاه فلسفه نگاهی بیندازید، کتاب «مواجهه با مرگ» اثر برایان مگی فیلسوف انگلیسی، یکی از جذاب‌ترین کتاب‌ها در این رابطه است. این کتاب پس از انتشار در فهرست نهایی جوایز «یورکشایر» قرار گرفت.  

مواجهه با مرگ داستان زندگی خبرنگاری به نام «جان اسمیت» است که در خاورمیانه زندگی و کار می‌کند. ناگهان یک روز صبح متوجه می‌شود چند غده بر روی گردنش رشد کرده است و به توصیهٔ پزشکش تصمیم می‌گیرد برای درمان به انگلستان برگردد. بیماری جان کشنده است اما او تصمیم می‌گیرد به مادرش در این مورد چیزی نگوید و در این کتاب زندگی و افکار جان در مواجهه با مرگ را می‌خوانید. 

شباهت‌ها و پیوندها با «فیلسوفان مُرده» 

گرچه کتاب «مواجهه با مرگ» یک کتاب داستانی است اما برایان مگی فیلسوف مشهور به زیبایی در این کتاب از عشق، زندگی و مرگ گفته است. این روایت جذاب و فیلسوفانه، به بسیاری از سؤالات شما در رابطه با زندگی و مرگ پاسخ می‌دهد. برایان مگی نیز در این کتاب نشان می‌دهد که چگونه انسان‌ها با اجتناب‌ناپذیری مرگ کنار می‌آیند، اما این کار را با سبکی بسیار متفاوت و با هدفی متمایز انجام داده است. 

• مرگ: هر دو کتاب، تأملی فلسفی در مورد مرگ به‌عنوان یک دغدغه اصلی و اساسی در زندگی انسان هستند. آن‌ها ترس، انکار و پذیرش مرگ و معنای آن و تأثیراتش بر زندگی و افکار انسان را بررسی کرده‌اند. 
• داستانی شخصی: درحالی‌که کریچلی از دریچهٔ مرگ سایر فیلسوفان به زندگی نگاه کرده است، مگی بر رؤیارویی با خود مرگ از طریق شخصیت اصلی‌اش متمرکز شده است. هر دو کتاب عمیقاً‌ شما را به تأمل وامی‌دارند و خواننده را به بررسی دیدگاه‌های خود در مورد مرگ دعوت می‌کنند. 
• دیدگاه سکولار: هیچ‌کدام از کتاب‌ها بر مذهب و تسلی مذهبی تکیه نکرده‌اند. درعوض، هر دو به دنبال یافتن پاسخ‌های صادقانه و منطقی برای نگاه به واقعیت مرگ هستند که ریشه در تفکر فلسفی دارد. 

اگر «مواجهه با مرگ» یک داستان شخصی در مورد مواجهه با وحشت نیستی باشد، کتاب «فیلسوفان مُرده» نیز ترکیبی فلسفی از چگونگی تلاش برای پذیرفتن مرگ و رسیدن به زندگی خردمندانه است. هر دو کتاب عمیقاً انسانی هستند و خواندن آن‌ها با یکدیگر، دیدگاهی غنی و ظریف از چگونگی مواجهه با مرگ را در اختیار شما قرار می‌دهد.

سخن پایانی 

این کتاب کاوشی شوخ‌طبعانه، تأمل برانگیز و به‌طرز شگفت‌انگیزی زندگی‌بخش دربارهٔ مرگ از طریق زندگی و مرگ چندین و چند فیلسوف است. کریچلی استادانه زندگی‌نامه، نثر طنز و بینش فلسفی را هم آمیخته است تا به شما نشان بدهد چگونه برخی از بزرگ‌ترین متفکران نیز با واقعیت مرگ دست‌وپنجه نرم می‌کردند. 
این کتاب به جای ارائه پاسخی واحد به این سؤال که چرا می‌میریم یا چگونه زندگی کنیم، مجموعه‌ای متنوع از صدها جواب است که هر کدام به شیوه خاص خود با مرگ روبه‌رو شده‌اند. بنابراین آنچه در این کتاب می‌خوانید فهرستی از مرگ‌ها نیست، بلکه تأملی در باب خوب زیستن در مواجهه با امری اجتناب‌ناپذیر است. 
کریچلی ما را به چالش می‌کشد تا صادقانه‌تر و واقعی‌تر به مرگ فکر کنیم. نه‌اینکه ناامید شویم و بدانیم که مرگ پایان کار است و در نتیجه به پوچی زندگی پی ببریم؛ بلکه درک خود را از آنچه واقعاً مهم است تغییر دهیم و هوشیارتر باشیم. 
در نهایت کتاب «فیلسوفان مرده» شما را می‌خنداند، به تأمل وامی‌دارد و حتی واداراتان می‌کند با شجاعت زندگی کنید. این کتاب به ما می‌گوید که چگونه باید با پایان روبه‌رو شویم و چگونه باید پیش از رسیدن به پایان، واقعاً زندگی کنیم.

 

در بخشی از کتاب می‌خوانیم: 

اندیشهٔ فلسفی، دوهزاروپانصد سال قبل، در دنیای یونانی‌زبان پا گرفت. نخست با حکیمان و فیزیولوژیست‌های گوناگونی از قبیل تالس و آناکساگوراس روبه‌رو می‌شویم که سعی می‌کردند منشاء جهان و علل طبیعت را توضیح دهند. سپس به چهره‌‌های مبهمی مانند فیثاغورث، هراکلیتوس و امپدوکلس می‌رسیم که پیش از ولادت سقراط و مبارزهٔ میان فلسفه و سوفسطایی‌گری در آتن دورهٔ کلاسیک (قرن‌های چهارم و پنجم قبل از میلاد)، دنیای اندیشه را تعریف کردند. 

البته اگر قدری انصاف داشته باشیم باید بگوئيم ابوالهول نخستین و اودیپ دومین فیلسوف جهان بوده‌اند. چنین نگاهی این مزیت را نیز دارد که فلسفه را با یک زن آغاز می‌کند و با یک زناکارِ پدرکش ادامه می‌دهد. ابوالهول از دیدارکنندگان خود یک سؤال می‌پرسید که در عین حال یک چیستان و شاید حتی یک لطیفه هم بود: آن چیست که صبح روی چهار پا راه می‌رود، ظهر روی دو پا و غروب روی سه پا؟ اگر پاسخ غلط می‌دادند آنها را به قتل می‌رساند.