شکست شاهانه (روانشناسی شخصیت شاه)

نگاهی به شاه از زاویه‌ای متفاوت

در صفحۀ اینستاگرام انتشارات «مان کتاب» در معرفی کتاب شکست شاهانه آمده است: «در چهار دهه‌ای که از انقلاب ایران (بهمن ۱۳۵۷) می‌گذرد، کتاب‌های فراوانی دربارۀ سلسلۀ پهلوی، زندگی شاه و عوامل سقوط او به‌زبان‌های گوناگون منتشر شده است. اغلب این آثار در برابر موضوعْ رویکرد تاریخی، سیاسی، اقتصادی و گاه جامعه‌شناختی اتخاذ کرده‌اند. اما کمتر پیش آمده که اثری با رویکرد روان‌شناختی ــ یا به‌تعبیری «روان‌شناسی تاریخی» ــ به چنین موضوعی بپردازد.» انتشارات «مان کتاب» اثر شکست شاهانه را با این رویکرد نسبتاً مهجور منتشر کرده است.

کتاب شکست شاهانه گرچه تمام‌و‌کمال به روان‌شناسی تاریخی وفادار نیست، اما نمونه‌ای از تلاش برای درک یک رویداد تاریخی با اتکا به تحلیل روان‌کاوانه یکی از شخصیت‌های مهم دخیل در آن است: تحلیل روان‌کاوانه شخصیت محمدرضا پهلوی، آخرین شاه ایران.

ماروین زونیس دانش‌آموختۀ دانشگاه ییل، مدرسۀ بازرگانی هاروارد و مؤسسۀ فناوری ماساچوست است و مدرک دکترای علوم سیاسی‌اش را  از مؤسسۀ فناوری ماساچوست  گرفته است. او سال‌ها در مؤسسۀ روان‌کاوی شیکاگو نیز به آموزش روان‌کاوی می‌پرداخت. زونیس همچنین در سمت مشاور با مؤسسات و شرکت‌های تخصصی مدیریت دارایی در سراسر جهان همکاری داشت و به آن‌ها کمک کرد تا با توجه به مخاطرات سیاسی  جهان توانایی‌ها و اهداف کاری خود را شناسایی، ارزیابی و مدیریت کنند.
زونیس مطالب زیادی در مورد جهانی شدن، فناوری‌های دیجیتال، بازارهای نوظهور، سیاست خاورمیانه، صنعت نفت، روسیه و سیاست خارجی ایالات متحده نوشته است. او یک مرجع برجسته در خاورمیانه بود و بیشتر عمر خود را صرف مطالعۀ ترکیب ناپایدار اسلام، تروریسم و خاورمیانه کرد. در جوانی تجربۀ زندگی در ایران را داشت، از افغانستان دیدن کرد و در عراق به مطالعۀ اسلام پرداخت. او به‌جز کتاب شکست شاهانه کتاب دیگری هم دربارۀ روشن‌فکران ایرانی نوشته است که به‌نام روان‌شناسی سیاسی نخبگان ایران به فارسی ترجمه و منتشر شده است.

ماروین زونیس در فصل دوم زندگی محمدرضا پهلوی را از تولد تا پایان نوجوانی بررسی می‌کند. از زمانی که هنوز پدرش به سلطنت نرسیده تا زمانی که به مقام ولیعهدی می‌رسد و بعد برای تحصیل به خارج رهسپار می‌شود. درست است که هر کتاب تاریخی دربارۀ شاه به این برهه پرداخته است، اما زونیس در کتاب شکست شاهانه به این مقطع از زندگی محمدرضا پهلوی با نگاهی از منظر روان شناسی تاریخی می پردازد.