ستاره ناهید

معرفی کتاب ستارۀ ناهید اثر محمد معین

کتاب ستارۀ ناهید همان داستان «هاروت و ماروت» است که به‌صورت نظم درآمده و نخستین کتابی است که دکتر محمد معین نگاشته، سروده و چاپ کرده است. این کتاب اولین بار در سال 1316 منتشر شد و انتشارات ویسمن به مناسبت کنگرۀ بزرگداشت استاد معین در اردیبهشت سال 1370 این کتاب را مجدداً چاپ کرد. چاپ حاضر توسط انتشارات صدای معاصر با مدیریت آقای محسن محمدی در سال 1402 منتشر شده و جدیدترین نسخۀ ستارۀ ناهید است.

چرا باید کتاب ستارۀ ناهید را بخوانیم؟

استاد معین داستان‌ کهن هاروت و ماروت را با تخیل ترکیب کرده و اشعاری خواندنی بر اساس آن خلق کرده است. حتماً از خواندن این داستان منظوم‌ به‌قلم استاد معین لذت خواهید برد.

جملات درخشانی از کتاب ستارۀ ناهید:

«بعضی مفسران در تفسیر آیت، چنین نوشته‌اند: این آیه در تکذیب یهودان نازل شده است که سلیمان را به جادویی نسبت می‌دادند و این واقعه چنان است که چون در عهد سلیمان و کاهنان و جادوان بر برگ‌هایی چند چیزها نبشته در میان مردم منتشر کردند، سلیمان از آن آگاه شد و بفرمود تا آن نوشته‌ها را گرد آورده در محفظۀ مقفل بنهاد و زیر تخت خویش پنهان ساخت. پس از وفات او دیوان نبشته‌ها را بیرون آورده به مردم نمودند که پادشاهی سلیمان وابسته بدین برگ‌ها بود. خداوند هاروت و ماروت را که دو فرشته بودند به شهر بابل فرستاد تا مردمان را از سحر منع کنند و حقیقت آن را بر مردم آشکار سازند تا بر عیوب و مفاسدش آگاه شوند و از آن کناره گیرند چنانچه کسی را بر حقیقت زهرهلاهل مطلع سازند تا از آن احتراز جوید. علی‌بن ابراهیم در تفسیر خود، راجع به این آیه چنین می‌نگارد: سلیمان پور داود به جنیان دستور داد تا بنائی استوار بسازند و در حالی‌که به عصای خویش تکیه داده بود به کارهای ایشان می‌نگریست. در این اثنا مردی را برابر خویش دید پرسید کیستی؟ گفت من همانم که به هر جای خواهم در آیم و از تاجداران جهان باک ندارم.»

«نیک‌بختی و شوربختی فرشتگان را نیز نصیب است. بشر آفریده شد و در پیشگاه پروردگار تقربی خاص یافت. فرشتگان چون گناهانش را دیدند و با تقربش در ترازوی قیاس سنجیدند این کفه را سنگین‌تر یافته با یکدیگر به نجوی پرداختند. ملکوتیان نیز از حسادت مبری نیستند. چنان مصلحت دیدند که سبب را از آستان حق جویا شوند چون این بپرسیدند خطاب رسید بزهکاری بشر از شهوت است و عدم شهوت در شما ملت عصمت. و چون چنین است نیکی ایشان را پاداش بیش دهم و نیکانشان را تقرب بیشتر بخشم. در جهان برین نیز عیان را بر بیان ترجیح دهند! زبان حال فرشتگان را حضرت کبریا دریافت و بفرمود که تنی چند از میان خود برگزینند تا به صورت آدمی به زمین فرستد و تکالیف آدمی را بر عهدت ایشان نهد. انجمنی بساختند و سه تن را به نام «عزا» و «عزایا» و «عزازیل» برگزیدند. خداوند ایشان را به صورت بشر درآورد و از چهار چیز نهی فرمود: شرک بر خدا، قتل نفس، زنا و باده‌نوشی. آن‌گاه بفرمود تا به زمین شتابند و در میان خلق به حق حکومت کنند. فرشتگان چندی بدین منوال گذراندند روزها در زمین بودند و شب‌ها به آسمان می‌شتافتند.»

تحلیلی بر کتاب ستارۀ ناهید‌:

استاد محمد معین در کتاب ستاره ناهید ابتدا داستان خرداد و امرداد را به طور کامل شرح داده است و سپس داستان را به صورت منظوم بر وزن مثنوی مولوی سروده است. برخی از ابیات این کتاب، دربارۀ داستان زندگی استاد معین نیز صدق می‌کند. داستان کتاب ستارۀ ناهید با ابیاتی در راز و نیاز با خداوند آغاز می‌شود و مقدمۀ داستان دربارۀ آفرینش جهان و تقرب بشر، پرسش فرشتگان و پاسخ حق است و همانند یک نمایشنامه انسان را به عرش اعلا، درگاه پروردگار و دنیای فرشتگان می‌برد. در میانۀ داستان ابیاتی در مناظرۀ عقل‌وعشق درج شده و نویسنده از مثنوی معنوی جهت تکمیل توصیف عشق بهره جسته است. از تعمق در داستان ستارۀ ناهید می‌توان فهمید که جزئیات داستان از ذهن استاد معین تراوش نموده است. او کلیات را از منابع مختلف گرفته است، شاخ و برگ‌هایی به آن افزوده و داستان ستارۀ ناهید یا خرداد و امرداد را سروده است. مهارت داستان‌سرایی استاد معین در همین داستان‌های کوتاه آشکار می‌شود.

دربارۀ داستان هاروت و ماروت در کتاب ستارۀ ناهید

یکی از داستان‌های معمول ادبیات سامی داستان هاروت و ماروت است که از قصه‌های بسیار کهن به‌شمار می‌رود. دو کلمۀ مذکور در سامی، نام دو فرشته محسوب می‌شده است و شگفت آن‌که همین دو نام را در ادبیات اوستایی نیز مشاهده می‌کنیم که به شکل دو واژۀ هَنوروتات و اَمِرِتات آمده است. در ادبیات مذکور این دو ردیف وهومن، آشاوهیشتا، خشاثر وائریا، اسپنگتا آرمایتی و اهورامزدا یا سروشا، جزو هفت امشاسپندان یا هفت آمبوخت محسوب شده‌اند. این اسامی را، امروز به نام خرداد، امرداد، بهمن، شهریور، اردی‌بهشت، سندارمذ و هورمزد (هرمز) که جز نام اخیر بقیه در ضمن ماه‌های دوازده‌گانۀ شمسی است، می‌خوانند. در ادبیات اسلامی نیز نام دو فرشتۀ مذکور در قرآن و حتی ضرب‌المثل‌ها ذکر گردیده است.

فهرست مطالب کتاب ستارۀ ناهید

• به نام آن‌که جان را فکرت آموخت
• سرآغاز
• داستان هاروت و ماروت
• غزل
• راز و نیاز
• آفرینش جهان
• تقرب بشر
• پرسش فرشتگان
• پاسخ حق
• برگزیدن دو پیک
• گرویدن به لذات
• پشیمانی
• دادخواهی
• فریفته شدن داوران
• عقل و عشق
• پاسخ داوران
• در کوی یار
• یک درس عشق
• پیشنهاد ناهید
• باده گساری
• خطاب به فرشتگان
• جزای گناهکاران
• عروج ناهید
• باده و شهوت
• زن
• پایان منظومه

اگر از خواندن کتاب ستارۀ ناهید لذت بردید، از مطالعۀ کتاب‌های زیر نیز لذت خواهید برد:

• شرح جامع مثنوی معنوی اثر کریم زمانی نویسنده، مفسر و مترجم ایرانی است. او در این مجموعۀ هفت جلدی یکی از بزرگ‌ترین آثار عرفانی و ادبی ایران را به زبان ساده و روشن توضیح داده است.

دربارۀ محمد معین‌: زبان‌شناس و پژوهشگر

تحصیلات و فعالیت‌ها:

در سال 1316 موفق به دریافت نشان درجۀ سوم علمی شد. در سال 1318 با سمت معاونت اداری دانشسرای مقدماتی و دبیری دانشسرای عالی به تهران منتقل شد. هم‌زمان در دورۀ دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران ادامۀ تحصیل داد و در خرداد سال 1321 از رسالۀ دکتری خود، «مزدیسنا و ادب پارسی» که به راهنمایی ابراهیم پور داود تهیه کرده بود با موفقیت دفاع کرد و ضمن دریافت نشان درجۀ دوم علمی، اولین کسی بود که در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی دکتری گرفت. از همین سال در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران مشغول تدریس شد. از سال 1325 علاوه بر تدریس در دانشگاه به همکاری با علی‌اکبر دهخدا پرداخت و در سال 1336 بنا به وصیت دهخدا ریاست «مؤسسۀ لغتنامۀ دهخدا» بدو محوّل گردید. در سال 1327 نشان درجۀ دوم سپاس دریافت کرد. از سال 1331 تا 1333 عضو شورای عالی فرهنگ بود و در بسیاری از کنگره‌ها شرکت داشت. در سال 1332 جایزۀ Tamhour را از طرف Academie des Inscriptions دریافت داشت. در سال 1337 به عضویت فرهنگستان ایران انتخاب شد. در سال 1339 دولت فرانسه «نشان عالی هنر و ادب» بدو اعطا کرد. در سال 1342 از طرف شارل دوگل، رئیس‌ جمهور فرانسه، «نشان پالم آکادمیک» گرفت. در سال 1342 به دعوت دانشگاه پرینستون به آمریکا رفت و پنج ماهی به تدریس و تحقیق مشغول بود. در آذر 1345 در دفتر کارش بیهوش شد و پس از انجام عمل جراحی به اغما رفت و پس از نزدیک به پنج سال بیهوشی، جان سپرد. او مردی فاضل و بسیاردان و فوق‌العاده پرکار و دقیق بود و کارنامۀ پربارش نمایانگر کوششی بی‌وقفه است. از بزرگترین کارهای وی تألیف فرهنگ فارسی (1342 تا 1353؛ شش جلد) بود که در زمان خود کاری بی‌سابقه و ارزشمند به شمار می‌آمد. او به زبان‌های فرانسوی و عربی تسلط کامل داشت و با زبان‌های باستانی ایران نیز آشنا بود. نیما یوشیج در وصیت‌نامۀ خود او را «مَثَل صحیح علم و دانش» خواند و بی‌آنکه دیده باشدش قیم آثار خویش قرار داد.

آثار استاد محمد معین:

·         پنج مقاله دربارۀ زبان‌های ایرانی پیش از اسلام

·         ماه عاشق

·         فرهنگ فارسی دکتر محمد معین

·         یادنامۀ پور داود

·         تاثیر افکار ایرانی بر طریقه گنوسی

·         شرح غزل‌های حافظ

·         حافظ شیرین‌سخن

·         تاریخ ایران (از آغاز تا اسلام)

·         تحلیل هفت پیکر نظامی