چنین کنند بزرگان (گالینگور)(پالتویی)

«چنین کنند بزرگان» (The Decline and Fall of Practically Everybody)، تاریخ را از برج عاج پایین می‌آورد و بزرگانِ دیروز را با همه‌ی خطاها و خنده‌هاشان پیش چشم ما می‌نشاند. ویل کاپی (Will Cuppy) - طنزنویس آمریکایی - زندگی اسکندر، کلئوپاترا، نرون، لیدی گودایوا و ده‌ها چهره‌ی دیگر را در جستارهای کوتاهِ پر از شوخی و پاورقی‌های گزنده روایت می‌کند؛ نجف دریابندری هم با نثری روان و بذله‌گو این لحن را به فارسی منتقل کرده است.

درباره‌ی کتاب 

«چنین کنند بزرگان» مثل یک مجموعه‌ی کارت‌پستال طنز از تاریخ است: در هر فصل، ویل کاپی خواننده را به یک ایستگاه زمانی می‌بَرَد، شخصیتِ سرشناس آن روزگار را مقابل صحنه می‌گذارد و با نورافکن شوخی، کاستی‌هایش را بزرگ‌نمایی می‌کند. نتیجه نه یک زندگی‌نامه‌ی رسمی، بلکه روایتی نیمه‌جدی است که تاریخ را از پشت تریبون‌ خطابه به کافه‌ای صمیمی می‌کشاند. 

هر داستان، سرگذشت فشرده‌ی یک چهره‌ی مشهور (از خئوپس و اسکندر تا کلئوپاترا و لوئی چهاردهم) است، اما کاپی به جای ذکر جنگ‌ها و قراردادها، لحظه‌های خرد و خنده‌دار زندگی قهرمان را شکار می‌کند: ترس‌های پنهان نرون یا وسواس عجیب هانیبال در عبور فیل‌ها از کوهستان. پاورقی‌های مفصل نویسنده در حکم اتاق‌ خنده‌ی دوم کتاب‌اند؛ جایی که اطلاعات جانبی و لطیفه پشت سر هم ردیف می‌شوند و خواننده را غافلگیر می‌کنند. 

نکته‌ی دلنشین دیگر، طرح‌های سیاه ‌و سفیدِ ویلیام استایگ است که هر فصل را با یک کاریکاتور کنایه‌آمیز کامل می‌کند؛ تصویرِ فیلِ هانیبال که از سرما دندان به هم می‌ساید یا جسارت کودکانه‌ی کلئوپاترا هنگام بازی با مار به جذابیت کتاب اضافه می‌کند. 

نجف دریابندری با نثر نرمِ و ذوق ‌بازی با کلمات، تمام شوخی‌های آمریکایی را به لُطف مثل‌ها و ضرب‌المثل‌های فارسی رنگ‌آمیزی کرده است؛ آن‌قدر طبیعی که سال‌ها شایعه بود اصل انگلیسی وجود ندارد و مترجم خودش کتاب را نوشته است! در این ترجمه حتی توضیح لغت‌های خارجی هم تبدیل به بهانه‌ای برای شوخی تازه می‌شوند، تا جایی که خواننده لحظه‌ای فراموش می‌کند در حال مرور تاریخ است. 

خلاصه اینکه «چنین کنند بزرگان» یک کتاب درسی نیست؛ چیزی شبیه شب‌نشینی‌ شاد با استادی بدزبان اما دوست‌داشتنی است که می‌خواهد بگوید: پشت تاج‌ها و زره‌ها، انسان‌ها همیشه همین‌قدر معمولی اند و همین است که تاریخ را خواندنی می‌کند.

این کتاب مناسب چه کسانی است؟ 

• دوستداران تاریخ که از متن‌های خشک خسته‌اند. 
• علاقه‌مندان طنز هوشمند و بازی با زبان. 
• نوجوانان یا بزرگسالانی که می‌خواهند با تاریخ آشنا شوند 
• هر کس که دوست دارد یاد بگیرد بزرگان هم گاهی اشتباهات کوچک و بامزه داشته‌اند!

چرا باید این کتاب را بخوانید؟ 

• تاریخ بدون تکلف: کاپی نشان می‌دهد پشت هر تندیس مرمر، یک انسان معمولی با نقطه‌ضعف‌های روزمره پنهان بوده است. 
• پاورقی‌های به ‌یادماندنی: گاهی حاشیه از متن خنده‌دارتر است؛ همین سبک بعداً الهام‌بخش نویسندگانی مثل بیل برایسن شد. 
• ترجمه‌ی شیرین: دریابندری بازی با کلمات آمریکایی‌ها را به شوخی‌های اصیل فارسی تبدیل کرده و شایعه‌ی «کتاب را خودش نوشته» از همین روانی سرچشمه گرفته است. 
• مطالعه‌ی آسان: هر فصل مستقل است؛ می‌توانید کتاب را در کیف بگذارید و در وقت‌های کوتاه با یکی از «بزرگان» سرگرم شوید.

درباره‌ی نویسنده 

ویل کاپی (۱۸۸۴-۱۹۴۹) طنزنویس گوشه‌گیر آمریکایی بود. نخست با ستون‌هایی درباره‌ی حیوانات معروف شد، سپس سراغ تاریخ رفت. زندگی انفرادی در جزیره‌ای کوچک، علاقه‌ی وسواس‌گونه به تحقیقِ ریز و بدبینی طنازانه، به سبک مخصوص او انجامید. از میان مهم‌ترین آثارش می‌توان به «چنین کنند بزرگان» و چنین کنند جانوران (How to Become Extinct) اشاره کرد.

درباره‌ی مترجم 

نجف دریابندری (۱۳۰۸ آبادان - ۱۳۹۹ تهران) یکی از چهره‌های شاخص ترجمه‌ی ادبی در ایران بود. از همینگوی، فاکنر و راسل گرفته تا بکت را به فارسی برگرداند و برای نثر طنز‌آمیزش در «چنین کنند بزرگان» شهرتی ویژه یافت. سبک او ترکیبی است از واژگان خوش ‌نقش جنوبی، ضرب‌المثل‌های فارسی و مترادف‌های دقیقِ فرهنگی.

معرفی کتاب مشابه: چنین کنند جانوران 

چنین کنند جانوران (How to Become Extinct) در سال ۱۹۴۱ منتشر شد و درست مثل «چنین کنند بزرگان»، حاصل طبعِ طنزپرداز آمریکایی ویل کاپی است؛ نجف دریابندری نیز با همان نثر روان و شوخ ‌و شنگ، متن را به فارسی برگردانده و پاورقی‌های بامزهه‌ی نویسنده را دست ‌نخورده نگه داشته است. کتاب در فصل‌های کوتاه پشت سر هم، از شیر و کرگدن و دایناسور گرفته تا باکتری و علف هرز را زیر ذره‌بین قرار می‌دهد و نشان می‌دهد که در دل نام‌های لاتین و هیبت خطرناک جانوران، چه ماجراهای مضحکی پنهان است. هر فصل با کارتون‌های سیاه‌ و سفید ویلیام استایگ همراه است و همان‌قدر که اطلاعات علمی می‌دهد، شوخی تلخ و شیرین می‌پراند؛ نتیجه، ترکیبی است از دانستنی‌های زیست‌شناسی و طعنه‌های ظریف به انسان و جهان طبیعی. 

این کتاب از جهات بسیاری خواهرخوانده‌ی «چنین کنند بزرگان» است: همان ساختار خُرده‌داستانی، همان پاورقی‌های مفصل و همان هدفِ پایین‌کشیدن اسطوره‌ها با این تفاوت که این بار تاج از سر پادشاهان تاریخی برداشته نمی‌شود، بلکه یال شیر و منقار شترمرغ به شوخی گرفته می‌شود. بنابراین اگر از خواندن «بزرگان» لذت برده‌اید و دنبال جرعه‌ی تازه‌ای از همان طنز گزنده می‌گردید، «چنین کنند جانوران» گزینه‌ی طبیعی بعدی است؛ رمانی برای هر کسی که می‌خواهد بین دو کار جددی نفسی تازه کند، بخندد و بی‌آنکه بفهمد مقداری هم زیست‌شناسی یاد بگیرد.

سخن پایانی 

«چنین کنند بزرگان» یادآور می‌شود که پشت تندیس‌ها، تاج‌ها و افسانه‌های پرطمطراق، انسان‌هایی ایستاده‌اند با همان وسوسه‌ها و لغزش‌های ما؛ تنها تفاوتشان آن است که نامشان به کتاب‌های درسی راه یافته است. ویل کاپی با طنزی رندانه همین انسان معمولی را از دل زره و جامه‌ی سلطنتی بیرون می‌کشد تا به ما نشان دهد تاریخ، اگر درست نگاه کنیم، سرشار از صحنه‌های کوچک خنده‌دار و خطاهای ساده است.  

اگر با ورق زدن این کتاب لبخندی بر لب آوردید و فهمیدید می‌توان به جای ترسیدن از عظمت نام‌ها به راحتی با آنها شوخی کرد، گام بعدی روشن است: «چنین کنند جانوران». آن‌جا همین نگاه موشکاف و شوخ به طبیعت سرایت می‌کند و ثابت می‌شود که حتی شیر جنگل و دایناسور مغرور هم از تیغ لطیف انتقاد و خنده در امان نیستند. پس چراغی در کنار صندلی راحتی‌تان روشن کنید، یک فنجان چای دم دست بگذارید و بگذارید ویل کاپی با فارسی روان دریابندری برای‌تان قصه بگوید؛ قصه‌ی سقوط باشکوه اسطوره‌ها و شکوهِ فروتنانه‌ی انسان بودن.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم: 

علمای علم جغرافیا سرزمین کهن‌سال مصر را «ارمغان نیل» نامیده‌اند. رودخانه‌ی نیل که در این سال جاری است سالی یک بار طغیان می‌کند و لایه‌ای از گل و لای حاصل‌خیز بر زمین‌های آفتاب سوخته‌ی سواحل خود می‌گستراند. آن‌گاه آب فرومی‌نشیند و تمامی دشت، تا آن‌جا که چشم کار می‌کند، پر از باستان‌شناسان اروپایی می‌شود که با کلاه‌های آفتابی دنبال آثار عتیقه می‌گردند.  

سرزمین مصر از قدیم‌ترین ایام به دو قسمت مصر علیا و مصر سفلا تقسیم می‌شده است. مصر علیا در قسمت پایین نقشه قرار دارد و مصر سفلا در قسمت بالای نقشه. این امر در نظر ساکنان سرزمین مصر کاملاً طبیعی جلوه می‌کند، چون که رودخانه‌ی نیل در قسمت پایین بالا می‌آید و هر قدر بالاتر بریم پایین‌تر می‌رود.