تاریخ فشرده ی جنگ

کتاب «تاریخ فشرده‌ی جنگ» (The Shortest History of War) اثر مورخ تحسین‌شده گوئین دایر (Gwynne Dyer) خلاصه‌ای سریع و ژرف از هزاران سال درگیری انسان‌ها است که‌ نه‌تنها چگونگی وقوع جنگ‌ها، بلکه چرایی تداوم آن‌ها را نیز بررسی کرده است. دایر در این کتاب سیر تکامل جنگ را از ریشه‌های ابتدایی آن در میان جوامع اولیهٔ بشری تا فناوری‌های پیچیده و اغلب ترسناک نبردهای مُدرن دنبال می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه اختراع سلاح گرم، ظهور دولت-‌ملت‌ها و سلاح‌های هسته‌ای، ماهیت جنگ را به کلی تغییر داده است و درعین‌حال نیروهای روان‌شناختی و فرهنگی که هنوز آن را هدایت می‌کنند نیز برجسته کرده است. دایر از درگیری‌های قبیله‌ای اولیه به حملات پهپادی و جنگ سایبری امروزی می‌پردازد و محرک‌های اجتماعی، سیاسی و روان‌شناختی که درگیری را به امری ثابت در تاریخ بشر تبدیل کرده را بررسی می‌کند. متن این کتاب مختصر و واضح است و مفاهیم پیچیدهٔ تاریخی و نظری آن قابل‌فهم برای تمامی مخاطبان است.

درباره‌ٔ کتاب 
.

کتاب «تاریخ فشرده‌ی جنگ» روایتی سریع و روشن دربارهٔ درگیری‌های نظامی در طول تاریخ است و به بررسی تاریخ جنگ از دوران ماقبل تاریخ تا اولین شهرهای جهان و تا عصر کلاسیک هزارسالهٔ نبرد که با تغییر سلاح گرم به پایان رسید، می‌پردازد. نویسنده در این کتابِ از دورهٔ جنگ محدود قبل از انقلاب قبل هجدهم می‌گوید که تبدیل به یک جنگ تمام‌عیار شد و چگونگی توقف ویرانی‌ها با بمباران هسته‌ای هیروشیما را توضیح داده است.  

سپس کتاب به جنگ سرد و حملهٔ رویه به اوکراین می‌رسد که طولانی‌ترین دورهٔ صلح بین قدرت‌های بزرگ از زمان جنگ جهانی دوم را از بین بُرد. در طول این کتاب دایره به انسان‌شناسی، روان‌شناسی و سایر زمینه‌های مرتبط پرداخته تا عوامل محرک درگیری‌های مختلف را توضیح بدهد. آنچه این کتاب را متمایز کرده تأکید آن بر ایده‌های پشت جنگ و نه صرفاً نبردها است. 

نویسنده همچنین آیندهٔ جنگ را در عصر تغییرات اقلیمی، تهدیدات سایبری و سلاح‌های خودگردان بررسی کرده و پرسش‌هایی در مورد توانایی بشریت برای جلوگیری از خودویرانگری مطرح کرده است. کتاب با این‌که مختصر و کوتاه است اما تأملی قدرتمند در مورد پارادوکس پیشرفت جنگ‌هاست و نشان می‌دهد که چطور بزرگ‌ترین نوآوری‌های ما هم وحشت جنگ را مهار کرده و هم آن را تشدید کرده‌اند.

ویژگی‌های برجسته‌ٔ کتاب 
.

«تاریخ فشرده‌ی جنگ» مروری گسترده اما فشرده بر تکامل جنگ‌ها است و بر چرایی وجود جنگ نیز تمرکز کرده است. تحلیل‌های دایر در این کتاب فراتر از تاکتیک‌ها و فناوری‌هاست و از ایدئولوژی‌ها ترس‌ها و جاه‌طلبی‌ها نیز می‌گوید. برخی از ویژگی‌های برجستهٔ این کتاب عبارت‌اند از:

• تاریخ نامحدود جنگ: کل کتاب از جنگ‌های ماقبل تاریخ شروع می‌شود تا به جنگ‌های امروزی می‌رسد و نویسنده آینده‌های احتمالی که به دست هوش مصنوعی و بی‌ثباتی آب‌وهوا نیز شکل خواهند گرفت را بررسی کرده است.
• پویایی قدرت: نویسنده در این کتاب از پویایی قدرت، ناسیونالیسم، فناوری و تمایل مداوم انسان به خشونت سازمان‌یافته پرده برداشته است و رویکردی میان‌رشته‌ای را پیش گرفته است.
• لحن و سبک منحصربه‌فرد: کتاب واضح، مختصر و تأمل‌برانگیز است و تمامی خوانندگان در هر سطحی می‌توانند به راحتی با آن ارتباط برقرار کنند و با تاریخ جنگ آشنا شوند.
• بینش‌های کلیدی: نویسنده در این کتاب نشان می‌دهد که جنگ اجتناب‌ناپذیر نیست بلکه یک اختراع انسانی است که با توجه به تغییرات فرهنگی و سیاسی مناسب می‌توان آن را از بین بُرد.

افتخارات و جوایز 
.

از زمان انتشار «تاریخ فشرده‌ی جنگ» در سال ۲۰۲۱، این اثر تاکنون هیچ جایزهٔ ادبی مهمی دریافت نکرده است اما به دلیل فشرده بودن، بینش های تأمل‌برانگیز و متن کامل کتاب مورد تحسین منتقدان و خوانندگان قرار گرفته است و نشریاتی مانند پابلیشرز ویکلی (Publishers Weekly) و مجلهٔ بی‌بی‌سی هیستوری (BBC History) سبک‌ قابل فهم و دقیق آن از چگونگی تکامل جنگ در طول زمان را ستودند. 

این کتاب مناسب چه کسانی است؟ 
.

اگر به مطالعهٔ تاریخ علاقه دارید این کتاب برای شماست. دانشجویان و مدرسان تاریخ، علوم سیاسی یا روابط بین‌المللی که به دنبال یک مرور مختصر اما غنی دربارهٔ تاریخ جنگ هستند، این کتاب را بسیار جذاب خواهند یافت. همچنین این کتاب مناسب تمام علاقه‌مندانی است که می‌خواهند روایتی سریع و روشن‌گرانه بدون اصطلاحات پیچیده دربارهٔ تاریخ جنگ بخوانند. کتاب «تاریخ فشرده‌ی جنگ» برای هر کسی است که می‌خواهد نقش جنگ را در داستان بشر درک کند و توضیح می‌دهد چطور می‌توانیم نقش جنگ را در آیندهٔ بشر کمرنگ کنیم.

چرا کتاب «تاریخ فشرده‌ی جنگ» را بخوانیم؟ 
.

• آشنایی ساده با تاریخی پیچیده: دایر در این کتاب هزاران سال جنگ بشر را به زبانی روشن و جذاب خلاصه کرده است و هیچ اصطلاح پیچیده یا دانشگاهی در این کتاب پیدا نخواهید کرد و همین کتاب را برای هر کسی که می‌خواهد به دور از خشکی کتاب‌های درسی، تاریخ را مطالعه کند، ایده‌آل کرده است.
• تاریخ به همراه ایده‌‌های بزرگ: این کتاب فقط دربارهٔ نبردها نیست؛ بلکه نویسنده در آن به ریشه‌های روان‌شناختی، فرهنگی و سیاسی جنگ نیز پرداخته است تا به خواننده کمک کند تا بفهمد چگونه این درگیری‌ها جوامع را شکل دادند و چگونه می‌توان از چنگال آن فرار کرد.
• بسیار مرتبط با دنیای امروز: نویسنده در این کتاب تنها از جنگ‌های بزرگ و مهم صحبت نکرده است بلکه به سراغ جنگ سایبری، درگیری‌های ناشی از آب‌وهوا و سلاح‌های مختلف و حتی الگوهای باستانی‌ای رفته است که باعث تهدید و به‌خطر افتادن جهان امروز می‌شوند.
• به چالش‌ کشیدن سرنوشت: دایر در کتاب «تاریخ فشرده‌ی جنگ» استدلال می‌کند که جنگ در ذات انسان ریشه ندارد، بله ساختار اجتماعی بشر را به این سمت سوق داده است و این پیامی بسیار مهم و مرتبط است. 
• مطالعه‌ای کوتاه و ساده: کتاب صفحات زیادی ندارد و می‌توانید آن را طی چند روز بخوانید، اما آن‌قدر عمیق است که تأثیر ماندگاری بر جای بگذارد و نحوهٔ نگاه شما را به مقولهٔ جنگ و ارتباط آن با دنیای امروز تغییر بدهد.

«تاریخ فشرده‌ی جنگ» را باید بخوانید چون روایتی مختصر اما جذاب از گذشته، حال و آینده است و افکار مرسوم دربارهٔ وقوع جنگ‌ها و عوامل پشت آن‌ها را به چالش کشیده است. چه به تاریخ علاقه داشته باشید، چه دانشجو باشید، یا صرفاً خواننده‌ای که نگران آیندهٔ سیاست جهانی است، این کتاب نگاهی بدیع و میان‌رشته‌ای به یکی از تعیین‌کننده‌ترین و البته نگران‌کننده‌ترین رفتارهای بشریت داشته است. 

درباره‌ٔ نویسنده 
.

مایکل گوین دایر (Michael Gwynne Dyer) مورخ نظامی، نویسنده، استاد دانشگاه، روزنامه‌نگار، گوینده و افسر بازنشستهٔ نیروی دریایی بریتانیایی-آمریکایی است که در ۱۹۴۳ به دنیا آمد. دایر در دههٔ ۸۰ با انتشار مجموعهٔ تلویزیونی جنگ (War) و انتشار کتابی به همراه آن در سال ۱۹۸۵ به شهرت رسید. دایر بین سال‌های ۱۹۷۳ تا ۱۹۷۷ مدرس ارشد مطالعات جنگ در آکادمی نظامی سلطنتی بریتانیا بود و در سال ۱۹۷۳ شروع به نوشتن مقالاتی برای روزنامه‌های معتبر لندن کرد و خیلی زود تصمیم گرفت زندگی دانشگاهی را رها کند و به‌طور تمام‌وقت به روزنامه‌نگاری بپردازد. او هم اکنون در لندن زندگی می‌کند و در آن‌جا به عنوان ستون‌نویس فعالیت دارد. ‌ دایر متخصصی برجسته در امور خاورمیانه است که تحصیلات تکمیلی خود را در این زمینه به پایان رسانده و چندین کتاب مشهور نیز دربارهٔ این موضوعات نوشته است. او اخیراً بر تغییرات اقلیمی و پیامدهای ژئوپلیتیکی جنگ تمرکز کرده است. 

معرفی کتاب‌های مشابه: 
.

اگر به مطالعهٔ تاریخ و به‌خصوص تاریخ جنگ علاقه دارید و دوست دارید کتاب‌هایی جامع‌تر و کامل‌تر در این مورد بخوانید که هم ساده باشند و هم اطلاعات شما را در این زمینه تکمیل کنند، مطالعهٔ کتاب‌های زیر را به شما پیشنهاد می‌کنیم که هم بینش کافی دربارهٔ تاریخ جنگ در اختیار شما قرار می‌دهند و هم جنگ را از نظر روان‌شناختی، علوم زیستی، اجتماعی و سیاسی بررسی کرده‌اند.

• کتاب چرا جنگ؟ (Why War)
.

کتاب «چرا جنگ» با عنوان اصلی (Warum krieg) نامه‌نگاری آلبرت آینشتاین (Albert Einstein) و زیگموند فروید (Sigmund Freud) دربارهٔ جنگ و مسائل پیرامون آن است. گفت‌وگوی این دو نفر بازتابی قدرتمند از تنش بین طبیعت انسان و امید به جهانی صلح‌آمیز است.

در این کتاب این دو غول متفکر با ریشه‌های خشونت انسانی و امکان صلح پایدار دست‌وپنجه نرم می‌کنند. آینشتاین که عمیقاً‌ از ظهور نظامی‌گری نگران است، از فروید می‌پرسد که آیا بشریت می‌تواند از تهدید جنگ رهایی یابد؟ فروید نیز در جواب با بررسی بنیان‌های روان‌شناختی پرخاشگری، معرفی مفهوم غریزهٔ مرگ و بیان این نکته که گرچه جنگ از انگیزه‌های ذاتی انسان سرچشمه می‌گیرد، اما عقل ابزارهایی برای تعالی این امیال مخرب ارائه می‌دهد، به او پاسخ می‌دهد.

• کتاب نبرد من (Mein Kampf)
.

کتاب «نبرد من» اثر آدولف هیتلر (Adolf Hitler) رهبر حزب نازی آلمان و یکی از قدرتمندترین و بدنام‌ترین دیکتاتورهای قرن بیستم است. یهودستیزی شدید هیتلر و افکار وسواسی‌اش دربارهٔ نژاد برتر آریایی، باعث کشته‌شدن بیش از 6 میلیون یهودی شد و فاجعهٔ هولوکاست را رقم زد. پس از این‌که موج جنگ علیه هیتلر چرخید، او در آوریل 1945 در پناهگاه خود در برلین خودکشی کرد.

این کتاب در اصل متنی ایدئولوژیک و خودزندگینامهٔ آدولف هیتلر است و یک تحلیل نظامی کلاسیک به شمار می‌آید. هیتلر در بخش‌هایی از این کتاب به جنگ‌ جهانی اول و مسائل نظامی پرداخته و آن‌ها را از دیدگاه خودش تحلیل کرده است. او در این کتاب نشان می‌دهد که چطور از دیدگاهش جنگ ابزاری طبیعی برای بقا و رشد و حذف ضعیف‌ترها بود. 

سخن پایانی

 .
این کتاب کاوشی مختصر اما عمیق در مورد پایدارترین و ویرانگرترین اختراع بشر یعنی جنگ است. دایر با پیوند دادن رشته‌هایی مانند انسان‌شناسی، روان‌شناسی، تاریخ و استفاده از تحلیل‌های سیاسی، روایتی فراتر از بازگویی نبردها و تاریخچهٔ آن‌ها نوشته است و در این کتاب مبانی اصلی درگیری‌ها و جنگ‌ها را مورد بررسی قرار داده است. توانایی او در توضیح تحولات پیچیده با نثری ساده و روشن، کتاب را برای همگان ساده کرده اما از دقت فکری کتاب نکاسته است.

یکی از بزرگ‌ترین نقاط قوت این کتاب، به چالش کشیدن این دیدگاه جبرگرایانه است که جنگ را بخشی اجتناب‌ناپذیر از طبیعت بشر می‌داند. دایر خوانندگان را وادار می‌کند تا عوامل اجتماعی و ساختاری که باعث ایجاد جنگ‌ها شده‌اند را بشناسند و نشان می‌دهد که چرخهٔ خشونت از پیش مقدر نشده بلکه به دست بشر و سیاست ساخته شده است و بنابراین می‌توان آن را از ریشه از میان بُرد. او با این دیدگاه امید و مسئولیت را فرا می‌خواند و خوانندگان را به تفکر انتقادی در مورد سیستم‌هایی که در جنگ شرکت می‌کنند، سوق می‌دهد.

توانایی دایر در پیوند دادن الگوهای تاریخی جنگ با مسائل امروزه نیز حیرت‌انگیر است. از جنگ‌های سایبری رفته تا درگیری‌های ناشی از تغییرات اقلیمی و سلاح‌های پیشرفتهٔ امروزه، او نشان می‌دهد که چگونه تکامل جنگ بازتابی از تغییرات گسترده‌تر در فناوری و ژئوپلیتیک است. این امر، اهمیت این کتاب را چندین برابر کرده است و آن را تبدیل به دریچه‌ای برای تغییر آینده کرده است.

در نهایت، این کتاب حافظهٔ خواننده را به کار می‌اندازد و به او یادآور می‌شود که درک گذشته برای ساختن آینده‌ای بهتر بسیار ضروری است و این‌که جنگ بخش اجتناب‌ناپذیرِ سرنوشت ما نیست، بلکه چالشی است که باید با عقل، همدلی و عزم راسخ با آن روبه‌رو شد.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:
.

جنگ را آدمیان اختراع نکردند. به ارث بردند. دورترین نیاکان ما به جنگ می‌پرداختند، چنان‌که برخی خویشاوندان نزدیکمان از گونهٔ نخستیان تا به امروز جنگ می‌کنند. با وجود این، اکثر مردم طی چند قرن گذشته بر این عقیده بوده‌اند که جنگ در کنار تمدن نشو و نما کرده و نزد پیشینیانِ شکارچی-خوراکجوی ما مسئلهٔ بغرنجی نبوده است.

این عقیده را ژان ژاک روسو، از تأثیرگذارترین فیلسوفان عصر روشنگری، در اواسط قرن هجدهم قویاً ترویج کرد. استدلال او این بود که «بدوی‌های خوش‌ذات»، که پیش از پیدایش تمدن‌‌های توده‌ای می‌زیستند، زندگی‌شان توأم با آزادی و برابری ـ و نیز، تلویحاً، در صلح‌وصفا ـ بود. کافی است از شرّ شاهان و کشیشان که هم‌اینک بر اراضی متمدن ظلم می‌رانند خلاص شویم تا آن بهشت گمشده را بازیابیم. این انگارهٔ جذابی بود و مردم در زمانهٔ خودِ روسو مشغول شروع اقداماتی در راستایش بودند. او دو سال پس از وقوع انقلاب آمریکا، و فقط یازده سال پیش از تحولات کلان‌ترِ انقلاب فرانسه، درگذشت.