ادیسه راست (تاریخ خرد در به دری از 1304 تا 1338)(چرخ)
نشر چشمه منتشر کرد:
گنجینه‌ای پراکنده از اسرار در اعماق بایگانی‌های ایران پنهان بود؛ زندگی رازآلود یک ایران‌شناس و گزارش تألیفی‌اش درباره‌ی اقتصاد ایران. این کتاب هم حاوی همین گزارش تراز اول است که تاکنون ناشناخته مانده و هم راوی ادیسه‌ی گزارش‌نویس خبره‌اش، که نیمی از عمر شصت‌ساله‌اش در روسیه گذشت و نیمه‌ی دیگرش در ایران. نه اهل فرهنگ و ادب در طرف روسی از دومین نیمه‌ی حیاتش در ایران مطلع بوده‌اند و نه روشنفکران و دیوان‌سالاران در طرف ایرانی از اولین نیمه‌ی زندگی‌اش در روسیه. رازی در بین بود که برآمده از تاریخ خون‌بار شوروی استالینی، تاکنون نیمی از چهره‌اش را از افق دید طرف‌های روس پنهان می‌کرده و نیمی دیگر را از دیدرس طرف‌های ایرانی.
بخش اول کتاب، با اتکا بر اسناد منتشر نشده‌ی دوایر دولتی ایران، تاریخ زندگی دوپاره‌ی تاکنون ناشناخته‌اش را در قالب نوعی تاریخ‌نگاری خرد چنان رفو می‌کند که هم بر استحاله‌ی سیاست خارجی شوروی در قبال ایران طی اواخر دهه‌ی ۱۳۱۰ و نخستین نیمه‌ی دهه‌ی ۱۳۲۰ پرتو تازه‌ای بیفکند و هم اسراری از حیات رازآلودش در دهه‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰ را صورت‌بندی کند.
بخش دوم کتاب نیز گزارشی را برای نخستین بار به انتشار می‌رساند که درباره‌ی اقتصاد ایران در واپسین ماه‌های عصر رضاشاهی نوشت. این گزارش به دلایلی که در کتاب حاضر در آینه‌ی تاریخ کلان‌تری کاویده شده‌اند، نه در زمانه‌ی اضطراری اشغال ایران طی جنگ جهانی دوم به کار تعمیق درک سیاست‌گذاران معاصرش آمد و نه در ادوار بعدی از حصار حصین بایگانی‌ها بیرون خزید، اما امروز سند تاریخی بی‌همتایی است که متکی بر آمارهایی عمدتا مفقود شده در دهلیزهای تاریک تاریخ، درک ما را درباره‌ی تجارت خارجی ایران در ادواری کلیدی از تاریخ معاصرمان تعمیق می‌بخشد.
با احضار این گزارش تاکنون متروک‌مانده، اکنون می‌توان نویسنده‌اش را در جایگاه ویژه‌ای نشاند: نیکلا راست در مقام نخستین اقتصاددان تجربی برجسته در تاریخ اندیشه‌ی اقتصادی ایران.
فروشگاه اینترنتی 30بوک
معرفی کتاب ادیسهٔ راست اثر محمد مالجو
چرا باید کتاب ادیسهٔ راست را بخوانیم؟
جملات درخشانی از کتاب ادیسه راست:
«از قضای روزگار، سرنوشت گزارش‌نویس نیز از سرنوشت خود گزارش خیلی کم نداشت: گزارش‌نویسِ کم‌تر شناخته‌شده اما پرتوانی که تاکنون هم گزارش فارسی‌اش به‌تمامی ناشناخته مانده هم خودش به عللی رازآلود شهرت نیافته است. نان گزارش‌نویس نیکلا راست بود. این نام در ادامهٔ نامهٔ اداری سنجابی به گلشائیان با این تأکید که «... آقای نیکلا راست مشاور اقتصادی اداره مأمور گردآوری و تدوین این گزارش بوده است» کامل درج شده و در پایان آخرین صفحهٔ دومین دست‌نویس گزارش نیز به شکلِ اختصاریِ «ن.راست». نیکلا راست ایران‌شناسی بود زادهٔ ۱۸۹۹ میلادی (۱۲۷۸ خورشیدی) در روسیه و در گذشتهٔ ۱۳۳۳ خورشیدی (۱۹۵۹ میلادی) در شیراز. گویا مفصل‌ترین مطلبی که تاکنون در روسیه درباره‌اش نوشته‌اند متنی ۱۰۴ کلمه‌ای است که سالِ تولد را ذکر کرده اما جای سالِ مرگ را با علامت سؤال پر کرده است. برعکس، سوگنامه‌ای دو صفحه‌ای که در شیراز درباره‌اش منتشر شد بدون ذکر سالِ تولد فقط سالِ مرگ را قید کرده است. اگر از دقت محاسباتی صرف‌نظر کنیم، می‌توان ادعا کرد که نیمی از عمر شصت‌سالهٔ راست در روسیه گذشت و نیمهٔ دیگر در ایران.»
«از باب نمونه، بنا بر شرحی که ولادیمیر مینورسکی به دست داد، بلگاردسکی چکیدهٔ تعداد فراوانی از گزارش‌های وزارت مالیهٔ ایران را در نشریه‌ای روسی در لنینگراد به سال ۱۹۳۲ (۱۳۱۱ خورشیدی) منتشر کرده بود. وانگهی، از بایگانی اسناد اقتصادی دولت روسیه نقل کرده‌اند عضو مؤسسهٔ زبان و اندیشهٔ نیکلای یاکولویچ مار در لنینگراد نیز بود، گرچه روشن نکرده‌اند در چه زمان. احتمالاً اشاره به حد فاصل تابستان ۱۳۱۰ تا حداکثر بهار ۱۳۱۳ است، کما این‌که بلگاردسکی بعدها از دعوت‌نامهٔ دکتر مارِ پسر، یوری فرزند همان بنیانگذارِ مؤسسه، برای مشارکت در تنظیم فرهنگ جامع فارسی به روسی یاد کرد و، بنابر مدخل «نیکلای آلکساندرویچ بلگاردسکی» در آرشیو شعبهٔ سن‌پترزبورگِ آکادمی علوم روسیه، در پاسخ به این دعوت حتی قراردادی نیز در ۱۵ مه ۱۹۳۳ (۲۵ اردیبهشت ۱۳۱۲) با مؤسسهٔ زبان و اندیشه بست. در این فاصلهٔ تقریباً سه‌ساله قاعدتاً در لنینگراد سکونت داشت، کمااین‌که آندری دومین پسرش نیز در سال ۱۳۱۲ در شوروی متولد شد. بااین‌حال، تردیدی نیست که در تابستان ۱۳۱۳ در تهران بود، نشان به این نشان که در مذاکرات میخائیل لاوویچ شوستاک، رئيس دفتر تجارتی شوروی، با علی‌اکبر داور وزیر مالیه در ۱۲ مرداد ۱۳۱۳ به مافوق خود یاری می‌رسانْد.»
در کتاب ادیسهٔ راست چه می‌خوانیم؟
فهرست مطالب کتاب
مستور در سایه‌ها
منابع بخش اول
بخش دوم: گزارش راست
نامهٔ اداری کریم سنجابی به عباس‌قلی گلشائیان
ساختار تجارت خارجی ایران در پرتو دو جنگ جهانی، به قلم نیکلا راست
مقدمه
فصل اول: بازرگانی خارجی ایران در زمان جنگ کنونی
فصل چهارم: پیش‌بینی‌ها
اگر از خواندن کتاب ادیسه راست لذت بردید، از مطالعۀ کتاب‌های زیر نیز لذت خواهید برد:
• کتاب زنده باد کارخانه اثر دیگری از محمد مالجو اقتصاددان و پژوهشگر ایرانی است که این کتاب را با همکاری آیدین باقری نوشته است. کتاب حاضر، ماحصل چندین ماه حضور و همراهی کارگران کارخانه چینی نسترن واقع در شهر قم است که بر خلاف تصور رایج‌مان صرفا زیست گاه و کانون طلاب و روحانیان نیست، بلکه در سویه‌ای دیگر صنعت نیز بر فراز آن تنفس می‌کند، کما این که کارخانه چینی نسترن نمونه‌ای منحصر به فرد است که در شرایط گسترش پاندمی (کووید ۱۹) و صنعتی که بر اثر اتخاذ سیاست‌های اقتصادی و تحریم‌های بین المللی از رمق افتاده بود اما توانست با شیفت‌های کاری خود و با تلاش کارگران، وضعیت خود را حفظ کند.
دربارۀ محمد مالجو: اقتصاددان و پژوهشگر
محمد مالجو اقتصاددان، پژوهشگر حوزهٔ اقتصاد سیاسی و مترجم ایرانی در ۱۳۵۱ در تهران به دنیا آمد. او را به‌خاطر پژوهش‌های انتقادی دربارهٔ تاریخ اقتصادی ایران می‌شناسند؛ او به ویژه دربارهٔ تاریخ اقتصادی ایران در دورهٔ پس از انقلاب به فعالیت می‌پردازد و تاکنون کتاب‌ها و مقالات زیادی از او منتشر شده است. مالجو در دانشگاه تهران به تحصیل در رشتهٔ اقتصاد مشغول شد و مدرک دکترای خود را از این دانشگاه اخذ کرد و پس از پایان تحصیلات خود به هلند رفت و مدتی به‌عنوان پژوهشگر میهمان در پژوهشکدهٔ بین‌المللی تاریخ اجتماعی به فعالیت و پژوهش مشغول بود. او پس از مدتی به ایران بازگشت و به تدریس در دانشگاه‌ها و مؤسسات مختلف پرداخت و همچنین به پژوهش‌هایش در زمینهٔ اندیشهٔ اقتصادی، اقتصاد سیاسی و تاریخ اقتصادی ایران ادامه داد. او همچنین سمینارهای مختلفی در اقصی نقط ایران برگزار کرده است و مواضع خود را دربارهٔ اقتصاد سیاسی ایران در این سمینارها شرح داده است.
شاید بپسندید
