نردبان یعقوب

نردبان یعقوب از سایت گودریدز امتیاز ۴.۳ از ۵ را دریافت کرده است.

نردبان یعقوب از سایت آمازون امتیاز ۴.۵ از ۵ را دریافت کرده است.

نردبان یعقوب یک رمان تاریخی اثر لودمیلا اولیتسکایا نویسندهٔ روسی و برندهٔ جایزهٔ بین‌المللی من بوکر است که برای اولین‌بار در سال ۲۰۱۵ منتشر شد و شاید آخرین رمانِ این نویسنده باشد. نردبان یعقوب یک حماسهٔ خانوادگی است که یک قرن از تاریخ اخیر روسیه را دربرمی‌گیرد و خلاصه‌ای از حرفهٔ نویسنده را نشان می‌دهد که به اشتراک‌گذاری داستان‌های پوچ و غم‌انگیز زندگی در قرن بیستم در کشورش اختصاص دارد. شالودهٔ این رمان از نامه‌هایی آمده است که پدربزرگِ نویسنده یعقوب اولیتسکی از خود بر جای گذاشته است. پروندهٔ پدربزرگش در آرشیو کا.گ.ب و البته خاطرات شخصی‌اش محتوای اصلی این رمان را تشکیل داده‌اند.

«اولیتسکایا یک قرن تاریخِ خانوادگی درهم پیچیده روسیه را در این سفر حماسی روشن کرده است... چیزی محسور کننده در این روایت وجود دارد و الگوهایی ظاهر می‌شوند: کنترل محدودی که انسان‌ها بر زندگی خود دارند؛ تأثیر نیروهای سیاسی بر افراد؛ اطمینان از مرگ که به نوعی با وعده تولد جدید ملایم‌تر شده است. این یک داستان چالش‌برانگیز و البته پاداشی خلاقانه است.» - پابلیشرز ویکلی

«نورا، طراح صحنه در دههٔ ۱۹۷۰ در مسکو، پس از مرگ مادربزرگش، یک صندوقچه پُر از مکاتبات مادربزرگ و پدربزرگش را پیدا می‌کند. بنابراین این رمان گسترده اثر نویسندهٔ تحسین‌شدهٔ روسی است که پیچیدگی‌های پشت صحنه‌ها و الگوهای تکراری زندگی‌های انسان را نشان می‌دهد. این کتاب مروری بر یک قرن تاریخ پرفراز و نشیب روسیه و اتحاد جماهیر شوروی است و بسیار برای علاقه‌مندان به ادبیات روسیه و داستان‌های حماسی مناسب است.» - بوک‌لیست

محتوای این رمان انسجامی مثال‌زدنی دارد و حجم جزئیات دقیق تاریخی، علمی و فرهنگی خواننده را به شگفت وامی‌دارد. در این رمان موضوعات و دغدغه‌های روز علومی چون زیست‌شناسی، فیزیک، ریاضیات و فناوری اطلاعات با ادبیات، تئاتر و اُپرا همزیستی مسالمت‌آمیز دارد و این همزیستی بدون همراهی موسیقی امکان‌پذیر نمی‌بود. این کتاب روایتی صادقانه و انسانی و قطعاً یکی از شایسته‌ترین آثار لودمیلا اولیتسکایا است.

«نوزاد از همان لحظه‌ی اول تولد محشر بود؛ با آن چاله‌ی خوشگلِ وسط چانه و سر جمع‌وجور و خوش ترکیبش. موهایش کوتاه بود، انگار تازه آرایشگر کوتاهشان کرده بود. مدل و اندازه‌ی موهای نوزاد دقیقاً مانند مادرش بود، فقط کمی روشن‌تر. نورا بلافاصله عاشقش شد، بااین‌که پیش از تولد از این بابت مطمئن نبود. نورای سی‌ودوساله باور داشت که یاد گرفته دیگران را دوست بدارد، نه‌فقط به‌خاطر روابط خویشاوندی، اما این نوزاد کاملاً شایسته‌ی عشق‌ورزیدن بی‌دلیل بود؛ خوب می‌خوابید، جیغ نمی‌زد، بی‌این‌که گاز بگیرد، آرام شیر می‌خورد و در همان حین چشم می‌دوخت به مشت‌های گره‌کرده‌ی خودش. البته زیاد منظم نبود. گاهی دو ساعت می‌خوابید، گاهی پس از شش ساعت خواب بی‌وقفه بیدار می‌شد و هوای خالی را ملچ‌وملوچ می‌مکید و نورا فوراً دهان نوزاد را روی سینه‌اش می‌گذاشت. البته نورا هم نظم و وقت‌شناسی را دوست نداشت. خودش هم متوجهِ این شباهت شده بود. سینه‌هایش خیلی تغییر کرده بود. تغییرات از همان دوران بارداری شروع شده بود، ورم کرده و فرم گرفت. اولش از زیرپوش‌های تنگ‌شده شروع شد، اما حالا قضیه فرق می‌کرد، شیر در بدنش جریان پیدا کرده بود. بدنش شکل و حجم تازه‌ای گرفته بود. این تغییر برای نورا مهم بود. وقتی به بالاتنه‌اش نگاه می‌کرد، احساس رضایت‌مندی عجیبی سراغش می‌آمد، هرچند به‌لحاظ فیزیکی زیاد خوشایند نبود. این سایش کلافه‌اش کرده بود و راحت نبود.»

«یوریک از ساعت هشت بیدار شد و دیگر نخوابید. نورا حوالی ساعت نُه منتظرِ تائيسیا، پرستارِ بچه‌اش بود. تائیسیا قرار بود برای تزریق واکسن نوزاد بیاید. ساعت یازده شد، اما هنوز خبری از تائيسیا نبود. نورا به حمام رفت تا لباس بشوید. دقایقی طول کشید تا صدای زنگِ در را بشنود. از حمام بیرون جهید که در را باز کند. تائیسیا همین‌که از در تو آمد، شروع کرد به ورورکردن. البته او فقط یک پرستار ساده از مرکز مشاوره‌ی کودکان نبود، بلکه حس می‌کرد رسالتش تربیت مادران بی‌عقل هم هست! تائیسیا رمزوراز رشد نوزاد را برای مادران جوان توضیح می‌داد و حکمت‌های عمیق زنانه برایشان می‌گفت. درباره‌ی مسائل زناشویی مشاوره می‌داد، در زمینه‌ی برخورد با مادرشوهرها و فامیل شوهر، از جمله اقوام شوهران سابق کارشناس بود. شاد بود، غیبت می‌کرد، حراف بود و حرف این را پیش آن می‌برد. اطمینان داشت این بچه‌ها بدونِ دخالتِ فعال او رشد و پرورش خوبی نخواهند داشت. روش هیچ‌کس دیگری را قبول نداشت؛ شیفته‌ی روش و حرف خودش بود. همین‌که اسم دکتر اسپاک می‌آمد، تائيسیا از کوره درمی‌رفت. از میان همه‌ی این تازه‌مادران، تائيسیا مادران بی‌شوهری مانند نورا را جور خاصی دوست می‌داشت؛ مادرانی که بچه‌ی اولشان را بی‌کمک مادر خودشان بزرگ می‌کردند. در این میان نورا مادر ایدئال بود. اوبه‌خاطر ضعفی که پس از زایمان وجودش را گرفته بود، ترجیح می‌داد توانش را برای زنده‌ماندن حفظ کند، پس در برابر سفارش‌ها و سخنرانی‌های تائیسیا مقاومت نمی‌کرد.»

«پدر در آشپزخانه‌ی بزرگ سیگار می‌کشید. به تعداد اعضای خانه صندلی چیده بودند. پدر چند دقیقه یک بار به‌طرف تلفن آویزان در راهرو می‌رفت و خبر فوت مادرش را به بستگان می‌داد. صدای تراژیکش به گوش نورا می‌رسید. محتوای خبر بی کوچک‌ترین تغییری تکرار می‌شد: «مامان دیشب فوت کرد، بعداً زمان خاک‌سپاری رو بهتون خبر می‌دم...» وقتی که تن میت کاملاً شسته و با حوله‌های پاره‌پاره خشک شد، نورا حس کرد جریان باریک و گرمی روی پوستش به راه افتاده است. ناگهان به خودش آمد و دید که یوریک را فراموش کرده است. شیرش داشت بیهوده حرام می‌شد. خواست روی تخت بنشیند که چند لکه روی ملافه دید. آخرین ترشحات بدن مرده‌ی مادربزرگش. نورا ملافه را پاره و مچاله کرد و انداخت گوشه‌ی اتاق. جای دیگری برای نشستن پیدا کرد، روی صندلی راحتی کنار پنجره. از وقتی نورا به خاطر می‌آورد، عنوان جدیدی به قفسه اضافه نشده بود. لیوان بزرگ لب‌پرشده‌ای را زیر سینه‌اش گرفت. تندتند شیرش را دوشید. این لیوان را هم از بچگی دیده بود. لیوان تقریباً پر شد. آن را توی سطل خالی کرد. حتی فکر به خانه بردن این سیصد میلی لیتر شیر را هم نکرد. قطرات چکیده‌ی شیر روی تنش را با لبه‌ی تی‌شرتش پاک کرد. همه‌ی وسایل خانه در نظرش آغشته به مرگ می‌آمد.»

این کتاب روایتی شخصی و مستند است از اثری که وقایع هولناک صدوبیست سال اخیر روسیه بر زندگی یک خانواده گذاشته است. وقایعی چون: تبعیض نژادی و سرکوب اعتراضات در آغاز قرن بیستم و دوران حکومت تزاری، انقلاب کمونیستی، جنگ داخلی، تعقیب میلیون‌ها نفر به جرم دشمنی با رژیم شوروی، پاک‌سازی درون حزبی، اعدام میلیون‌ها شهروند، جنگ جهانی دوم و کشته‌شدن دست‌کم بیست‌وهشت میلیون شهروند شوروی در آن، گروگان‌گیری و دشمنی حکومت با شهروندان، فقر و قحطی‌های عمدی و غیرعمدی و موارد بی‌‌شماری از این دست که بسیاری از آن‌ها تا پس از فروپاشی هم به قوت خود باقی ماند. این اتفاقات دامن تک‌تک شهروندان اتحاد شوروی را گرفته بود. امروز به‌زحمت بتوان شهروندی را در کشورهای جداشده از شوروی پیدا کرد که اجدادش دستگیر، تبعید یا اعدام نشده باشند. داستانِ تک‌تک این دستگیری‌ها هولناک و منحصربه‌فرد است. به‌ویژه به‌واسطهٔ اثری که بر روی اعضای خانواده و نسل‌های بعدی گذاشته است. لودمیلا نویسندهٔ توانای معاصر، در این رمان تاریخ صدوبیست سال اخیر خانوادهٔ خود را روایت می‌کند؛ تاریخی به قدمت شش نسل.

محور اول نردبان یعقوب، پدربزرگ نویسنده است که کاملاً مستند و صادقانه تصویر شده؛ یک انسان تحصیل کرده و عاشق علم و هنر که همین عشق به دانایی هم او را در طی سی سال دربه‌دری در تبعید و اردوگاه‌های کار اجباری نجات داده است؛ و محور دوم هم روایت سرگذشت نورا، نوهٔ یعقوب است؛ بانویی که سرگذشتش تا حدود زیادی با شخصیت و زمانهٔ خود نویسنده هم‌خوانی دارد. نویسنده حتی تجربهٔ از سرگذراندن بیماری سرطانش در سال ۲۰۱۰ را نیز در رمان نردبان یعقوب گنجانده است. تک‌تک جزئیات این رمان پرمحتوا با مستندترین روایات تاریخی مطابقت دارد. شما با تعداد زیادی قهرمان واقعی با سرنوشت‌های واقعی مواجه هستند. نردبان یعقوب با پرش بین خاطرات و نامه‌های یعقوب در شهر کیف در اوایل دهه ۱۹۰۰ آغاز می‌شود و با تجربیات نوه‌اش نورا در دنیای تئاتر مسکو در دههٔ ۱۹۷۰ در هم می‌آمیزد و پس از آن خواننده را به برخی از آشفته‌ترین زمان‌های تاریخ روسیه و اوکراین می‌کشاند و وقایع تاریخی این قرنِ اخیر را به تصویر می‌کشد.

• کتاب فقط یک طاعون ساده اثر دیگری از لودمیلا اولیتسکایا نویسندهٔ روسی است. فقط یک طاعون ساده برگرفته از رخدادی واقعی است که ممکن بود در 1939 اتحاد شوروی را گرفتار همه گیری طاعون کند. هرچند این همه گیری، به قول نویسنده، فقط «طاعونی بود در میانه‌ی طاعون دیگر» که همان جو وحشت و اختناق سیاسی آن سال‌ها بود.

• کتاب تدفین پارتی اثر دیگری از لودمیلا اولیتسکایا نویسندهٔ روسی است. آگوست 1991، آپارتمانی بی‌دروپیکر در نیویورک. آلیک، نقاش روس مهاجر اینجا در حال احتضار است، حواریون او گرد هم آمده‌اند، هیچ‌کدام نتوانسته‌اند آلیک را کنار بگذارند. حالا همهٔ این زنان و مردان مهاجر بر بستر مرگ نقاش محبوب حاضرند، تلویزیون تانک‌ها را در مسکونشان می‌دهد و این تصویر آناتومی مهاجران را کامل می‌کند. نویسنده با طنزی عجیب و بی‌قضاوت با تک تک شخصیت‌هایش همدردی می‌کند. 

• کتاب چادر سبز بزرگ اثر دیگری از لودمیلا اولیتسکایا نویسندهٔ روسی است. چادر سبز بزرگ داستان زندگی سه دوست است: یک شاعر، یک نوازنده‌ٔ بااستعداد پیانو و یک عکاس شیفته‌ی ثبت اسرار. این سه که در دهه‌ٔ پنجاه میلادی در مسکو با هم آشنا شده‌اند، در زمانه‌ای که قهرمانان کشته یا تبعید شده‌اند، پا به دوران بزرگ‌سالی می‌گذارند. در جامعه‌ای غرقِ اختناق، شخصیت‌های داستان تلاش می‌کنند تا با هنر، عشق به ادبیات و کنشگری اجتماعی به نبرد استبداد بروند.