تاریخ فشرده ترکیه

کتاب «تاریخ فشرده‌‌ی ترکیه» (Turkey: A Short History) اثر مورخ مشهور نورمن استون (Norman Stone)، به طرز ماهرانه‌ای خواننده را از طریق داستان‌های جذاب تاریخی و پیچیدهٔ دوران گذشتهٔ ترکیه، به قرن بیست‌ویکم و دوران مُدرن می‌کشاند. این کتاب شرحی بر نبردهای حماسی و تاریخی فشرده از رهبران متفاوت مانند چنگیزخان و تامرلان تا شکوه سلطان سلمان و کمال آتاتورک که بنیانگذار ترکیهٔ مدرن است. استون دلایل ظهور حیرت‌انگیز و افول طولانی این امپراتوری جهانی را بررسی کرده است و نشان می‌دهد چگونه برای صدسال گذشته مرکز و قلب امپراتوری بزرگی بود. سپس کتاب به زمان حال می‌رسد و موقعیت ترکیه کشوری بین دو قاره متعادل را نشان می‌دهد. استون این کتاب را با یک بررسی سخت از جمهوری ترکیه در پی جنگ جهانی اول به پایان می‌رساند و به این نتیجه می‌رسد که ترکیه جایی است که شرق و غرب، دین و سکولاریسم، سنت و نوسازی به هم می‌رسند.

درباره‌ٔ کتاب 
.

به مدت ششصدسال ترکیه قلبِ امپراتوری عثمانی بود، یک ابرقدرت که اسلام را به دروازه‌های وین آورد و به شمال آفریقا، خلیج فارس و رودخانهٔ ولگا کشاند. کتاب «تاریخ فشرده‌‌ی ترکیه» مروری کلی و درعین‌حال قدرتمند از تاریخ ترکیه است و تکامل این کشور از ورود سلجوقی‌ها به آناتولی تا آرزوهای جمهوری مُدرن برای عوضیت در اتحادیهٔ اروپا را ردیابی می‌کند.

استون با زبانی طنز و تجزیه‌وتحلیل‌های قدرتمند خود، ظهور و سقوط امپراتوری عثمانی، تغییرات فرهنگی و سیاسی‌ای که هویت ترکیه را شکل داده‌اند، و نقش تحول‌آمیز چهره‌هایی مانند سلطان سلمان و مصطفی کمال آتاتورک را بررسی کرده است. این کتاب نشان می‌دهد که چگونه ترکیه مدت‌هاست در چهارراه شرق و غرب ایستاده و تأثیرات اسلام، دوران بیزانس و آسیای میانه همگی در هویت ملی این کشور به وضوح یافت می‌شوند.

آنچه این کتاب را منحصربه‌فرد می‌کند، توانایی استون برای تقطیر تاریخ هزارسالهٔ این کشور به روایتی مختصر و عمیق است. او بر استمرار و میراث دوگانهٔ امپراتوری عثمانی از هر دو سنت اسلامی و بیزانس تمرکز کرده است و اصلاحات چشمگیر قرن بیستم که مسیر ملت را دوباره تعریف کرده، مشخص کرده است. این کتاب یک مقدمهٔ عالی برای خوانندگانی است که به دنبال درک گذشتهٔ ترکیه و نقش ماندگار آن در امور جهانی هستند.

ویژگی‌های برجسته‌ٔ کتاب 
.

«تاریخ فشرده‌ی ترکیه» گرچه کوتاه و مختصر اما روایتی گسترده و پُر از تفسیر است و موفق شده است که نیروهای فرهنگی، سیاسی و ایدئولوژیکی را که هویت ترکیه را در طول قرن‌ها شکل داده، مشخص کند. برخی از ویژگی‌های برجستهٔ این کتاب عبارت‌اند از:

• دامنهٔ تاریخی گسترده: کتاب گرچه تاریخی فشرده است اما تاریخ هزارهٔ ترکیه از ریشه‌های آسیای میانه گرفته تا جمهوری مُدرن آن را پوشش داده است و به خوانندگان یک نمای پارانوما از استمرار و تغییر در این کشور ارائه کرده است.
• تمرکز بر امپراتوری عثمانی: بخش عمده‌ای از کتاب به ظهور، به اوج رسیدن و افول امپراتوری عثمانی اختصاص داده شده است و میراث دوگانهٔ آن از سنت‌های اسلامی و دوران بیزانس را مشخص می‌کند.
• سبک مختصر و قابل فهم: تاریخ پیچیده است اما «تاریخ فشرده‌ی ترکیه» پیچیده نیست. استون با لحن طنز و سادهٔ خود، تحولات پیچیدهٔ تاریخی این کشور را برای مخاطبان عمومی قابل فهم و ساده کرده است.
• چشم‌اندازی انتقادی: این کتاب از تفسیرهای بحث‌برانگیز به‌ویژه در مورد موضوعات حساس مثل نسل‌کشی و روایت‌های ناسیونالیستی استفاده کرده است.

افتخارات و جوایز 
.

از زمان انتشار «تاریخ فشرده‌ی ترکیه» در ۲۰۱۰، این اثر جایزهٔ مهم ادبی دریافت نکرده است، گرچه کتاب به دلیل سبک جذاب و دامنهٔ گسترده‌اش به ویژه در محافل دانشگاهی و عمومی با استقبال بی‌نظیری مواجه شده است. 

بازخوردها به کتاب «تاریخ فشرده‌ی ترکیه»
.

• «نفس‌‌گیر... ترکیهٔ استون قالب رایج را شکسته و خوانندگان خود را با مکانی فراتر از انتظارات و پیش‌فرض‌هایشان آشنا می‌کند. ساندی تایمز (The Sunday Times)
• کتابی جالب... باید خوانده شود تا درک بهتری از منطقه‌ای استثنایی و تأثیرگذار در جهان به دست آید. نقد کتاب پورتلند (Portland Book Review)

این کتاب مناسب چه کسانی است؟ 
.

اگر به تاریخ، به ویژه تاریخ شرق علاقه دارید اما نمی‌توانید کتاب‌های طولانی تاریخی را بخوانید، این کتاب مناسب شماست. این کتاب برای خوانندگانی است که به دنبال مقدمه‌ای مختصر و درعین‌حال تأمل‌برانگیز از تاریخ ترکیه می‌گردند، به‌خصوص کسانی که دوست دارند اطلاعاتی دربارهٔ امپراتوری عثمانی، سیاست خاورمیانهٔ مدرن و جایگاه آن در فرهنگ غرب و شرق به دست بیاورند. این کتاب به‌ویژه برای مسافران یا دانشجویان و علاقه‌مندان به تاریخ عمومی که دوست دارند در مدت زمانی کوتاه اطلاعاتی جامع از تاریخ یک کشور به‌دست بیاورند، بسیار مناسب است. 

چرا کتاب «تاریخ فشرده‌ی ترکیه» را بخوانیم؟ 
.

• تاریخی مختصر اما جامع: این کتاب قرن‌ها تاریخ را در کمتر از ۲۰۰ صفحه گنجانده است و آن را برای خوانندگانی که به دنبال اطلاعات مهم تاریخی بدون جزئیات هستند، تبدیل به کتابی مناسب و خواندنی کرده است.
• سبک روایتی جذاب: شوخ‌طبعی و داستان‌سرایی استون، رویدادهای تاریخی را حتی برای کسانی که تازه با فرهنگ شرق آشنا شده‌اند، زنده و قابل‌فهم کرده است.
• تمرکز بر میراث عثمانی: امپراتوری عثمانی تأثیر بسیاری بر شرق و آسیا گذاشت. این کتاب روایتی غنی از ظهور و سقوط این امپراتوری به دست می‌دهد که برای درک بنیان‌های کشوری مانند ترکیه مُدرن بسیار ضروری است.
• کتابی ساده و کاربردی برای خوانندگان تازه‌کار: این کتاب می‌تواند نقطهٔ ورود بسیار خوبی برای کسانی باشد که تازه با تاریخ ترکیه آشنا شده‌اند و پایهٔ محکمی برای کاوش در تاریخ این کشور و دیگر کشورها خواهد شد.

«تاریخ فشرده‌‌ی ترکیه» را بخوانید حتی اگر اهل مطالعهٔ تاریخ نیستید. این یک کتاب سنگین تاریخی نیست، بلکه تجربه‌ای ارزشمند برای هر کسی است که می‌خواهد قاره‌ها، فرهنگ‌ها و امپراتوری‌ها را در طول قرن‌ها درک کند و با سازوکار آن‌ها آشنا شود. استون بیش از هزارسال تاریخ را در روایتی فشرده خلاصه کرده تا جوهرهٔ تحول ترکیه را به تصویر بکشد. 

درباره‌ٔ نویسنده 
.

نورمن استون مورخ و نویسندهٔ بریتانیایی است که در ‍‍۱۹۴۱ به دنیا آمد و در ۲۰۱۹ درگذشت. در زمان مرگش، استاد تاریخ اروپا در گروه روابط بین‌الملل دانشگاه بیلکنت (Bilkent University) در آنکارا بود و پس از آن در دانشگاه‌های آکسفورد و کمبریج به تدریس پرداخته بود و مدتی مشاور نخست‌وزیر بریتانیا، مارگارت تاچر (Margaret Thatcher) بود. نورمن با بورسیهٔ تحصیلی در آکادمی گلاسکو تحصیل کرد و پس از آن موفق شد بورسیهٔ کالج کمبریج را به دست بیاورد. او پس از اخذ مدرک کارشناسی در وین و بوداپست، به تحقیق در اروپای مرکزی پرداخت و آرشیوه‌های ارتش اتریش-مجارستان را از سال‌های ۱۹۱۴ مطالعه کرد. 

او دورهٔ دکترای خود را به پایان نرساند و شروع به تدریس کرد و در سال ۱۹۸۴ استاد تاریخ مدرن دانشگاه آکسفورد شد و بین سال‌های ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۲ ستونی در روزنامهٔ ساندی‌ تایمز داشت. در ۱۹۹۷ از کُرسی خود در آکسفورد بازنشسته شد و برای تدریس به آنکارا رفت و پس از نقل‌مکان به تکیه یکی از نویسندگان مجلهٔ تاریخ و فرهنگ ترکیه شد.

معرفی کتاب مشابه: صلحی که همهٔ صلح‌ها را بر باد داد (A Peace to End All Peace)
.

اگر به تاریخ کشور ترکیه علاقه دارید و مطالعات خود را با خواندن کتاب «تاریخ فشرده‌ی ترکیه» آغاز کردید، می‌توانید در ادامه کتاب «صلحی که همهٔ صلح‌ها را بر باد داد» اثر دیوید فرامکین (David Fromkin) را بخوانید که در چندین فصل به بررسی تحولات تاریخی و سیاسی خاورمیانه در فاصله سال‌های 1914 تا 1922 می‌پردازد. 

نویسنده با استفاده از اسناد تاریخی و تحلیل‌های عمیق، روابط میان قدرت‌های اروپایی و رهبران محلی را بررسی می‌کند. از موضوعات کلیدی کتاب می‌توان به بررسی سقوط امپراتوری عثمانی و پیامدهای آن، رقابت‌های استعماری بین بریتانیا، فرانسه و سایر قدرت‌ها، چگونگی شکل‌گیری کشورهای جدید مانند عراق، سوریه، فلسطین و عربستان سعودی و نقش سیاستمداران و رهبران محلی در تغییرات ژئوپلیتیک منطقه اشاره کرد.

شباهت‌ها و پیوندها با «تاریخ فشرده‌ی ترکیه» 
.

با این‌که کتاب «صلحی که همهٔ صلح‌ها را بر باد داد» کمی طولانی‌تر از «تاریخ فشرده‌ی ترکیه» است اما هر دو کتاب دگرگونی چشمگیر امپراتوری عثمانی و تولد خاورمیانهٔ مدرن را با تمرکز ویژه بر نقش محوری ترکیه در این فرآیند بررسی کرده‌اند اما فرامکین بیشتر بر تحلیل ژئوپلیتیکی از این تحولات تمرکز کرده است و کتاب‌ها از لحاظ محتوایی یکدیگر را کامل خواهند کرد.

• ظهور ترکیهٔ مدرن: هر دو اثر ظهور جمهوری ترکیه را نشان داده‌اند و نقش مصطفی کمال آتاتورک و اصلاحاتی را که هویت ملت را از نو تعریف کرد، برجسته کرده‌اند. هر دو کتاب به بررسی موقعیت منحصربه‌فرد ترکیه بین اروپا و آسیا و چگونگی تاثیر این دوگانگی بر مسیر سیاسی و فرهنگی آن پرداخته‌اند.
• تاثیر جنگ جهانی اول: فرامکین عمیقاً به چگونگی ترسیم مجدد نقشهٔ خاورمیانه توسط جنگ جهانی اول می‌پردازد و استون نشان می‌دهد که چگونه این جنگ باعث سرعت بخشیدن به تغییرات داخلی در کشور ترکیه شد.
• مضامین ناسیونالیسم و اصلاحات: هر دو نویسنده در مورد ظهور ناسیونالیسم و تلاش‌ها برای مدرنیزه کردن و سکولار کردن جامعه در پی فروپاشی امپراتوری عثمانی بحث کرده‌اند.
• روایت‌های تاریخی قابل فهم:‌ گرچه از نظر دامنه و عمق این دو کتاب از هم تفاوت دارند، اما هر دو با بینش علمی و داستان‌سرایی جذاب قصد دارند رویدادهای پیچیدهٔ تاریخی را برای خوانندگان عمومی قابل‌فهم کنند.

هر دو کتاب در کنار هم روشن می‌کنند که چگونه فروپاشی امپراتوری بزرگی مانند عثمانی، جنبش‌های ملی‌گرایانه و مداخلهٔ غرب، هویت مدرن منطقه را شکل داده است و نشان می‌دهند که جنگ جهانی اول در این میان چه نقشی داشته است.

سخن پایانی 
.

«تاریخ فشرده‌ی ترکیه» سفری جذاب اما سریع در طول قرن‌ها تاریخ ترکیه است و جوهرهٔ ملتی را نشان می‌دهد که به دست امپراتوری‌ها، مذهب، اصلاحات و انعطاف‌پذیری به امروز رسیده است. بزرگ‌ترین نقطهٔ قوت این کتاب، توانایی آن در خلاصه کردن تحولات پیچیدهٔ تاریخی این کشور، بدون از دست‌دادن ظرافت‌ها است. نثر تیز و دیدگاه جامع استون نیز این اثر را تبدیل به نقطهٔ ورود ارزشمندی برای خوانندگانی کرده است که به دنبال درک گذشتهٔ ترکیه هستند.

یکی از برجسته‌ترین جنبه‌های این کتاب، تأکید آن بر تداوم و دگرگونی است. استون از میراث سلجوقیان و عثمانی گرفته تا اصلاحات رادیکالِ آتاتورک را نشان می‌دهد و روشن می‌سازد که چگونه ترکیه در پاسخ به فشارهای داخلی و خارجی، دائماً خود را بازتعریف کرده است. این تکامل پویا در واقع از طریق مجموعه‌ای از حوادث رخ داده است که تنها با مطالعهٔ این کتاب آن‌ها را به سادگی درک خواهید کرد.

این کتاب چیزی بیش از یک مرور تاریخی مختصر است؛ «تاریخ فشرده‌ی ترکیه» تأملی جذاب در تاریخِ ملتی است که مدت‌هاست در چهارراه تمدن‌ها ایستاده‌اند. چه کتاب را برای کسب اطلاعات بیشتر بخوانید یا بخواهید اطلاعات تاریخی خود را به روز کنید، این کتاب بینش‌های ارزشمندی در مورد حوادث و رویدادهایی ارائه کرده که گذشتهٔ ترکیه را شکل دادند و آیندهٔ آن را رقم زده‌اند و هنوز هم بر آینده تأثیر می‌گذارند.

این کتاب به ما یادآوری می‌کند که تاریخ فقط ثبت وقایع نیست، بلکه گفت‌وگویی زنده بین حافظه، هویت و حال است. 

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:
.

از همان اوایل قرن هشتم میلادی سروکله‌ی سربازان مزدور ترک در ایران پیدا شده بود که در پایتخت آن زمانش، بغداد خلفا بر کل جهان اسلام حکومت می‌کردند. برخی از این سربازان به سوریه و مصر رفته بودند. اما لحظه‌ای تعیین‌کننده بعدها در قرن دهم رخ داد که یکی از قبایل اُغوز (ترکان غربی) پا به مرزهای ایران گذاشت. سرکرده‌ی آن یک سلجوق بود (که در عربی به معنای «سیل کوچک» است و شاید در ترکی معنای دیگری بدهد). ترک‌ها با خود یک نگاره‌ی مذهبی آوردند که از دنیای سیبری می‌آمد: از شَمَن‌باوری که کاهنان خودش را داشت و نمادش شاهین بحری و باز ـ طغرل و چَغری ـ بود، که هنوز هم به عنوان نام کوچک به‌کار می‌روند. آن‌ها در سال ۱۰۵۵ میلادی وارد بغداد شدند و به حکومت نفوذ کردند: رهبرشان طغرل بیک در سن بالا با دختر خلیفه در مراسمی با آداب ترکی ازدواج کرد: چنان‌که ژان ـ پل مورخ فرانسوی می‌گوید، ماجرا به این می‌مانست که رئيس یک قبیله‌ی آفریقایی با صدای طبل با دختری از خاندان هابسبورگ ازدواج کند. این ترکان سپس کل ایران را فتح کردند. تا همین امروز هم در کتاب‌های درسی داستان‌های این نزاع‌ها و بخت‌برگشتگی‌ها روایت می‌شود.