پاورقی های شنی (نشر مد)

کتاب «پاورقی‌های شنی» (Kum Tefrikalari) یا‌ «کنار دنیا، وسط سالن» اثر عومور ایکلیم دمیر (Ömür İklim Demir) نویسندهٔ ترکیه‌ای، رمانی جذاب و شاعرانه است که مرزهای بین خاطره، تاریخ و تخیل را محور می‌کند. داستان این در دوران گذشتهٔ ترکیه روایت می‌شود و ماجرای زندگی شخصیت‌هایی را دنبال می‌کند که با فقدان شخصی، میراث‌های فراموش‌شده و سنگینی زمان دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این رمان دقیقاً‌ مانند رسوب خاطرات است و جایی است که گذشته از طریق دفتر خاطرات، رویاها و بادهای همیشه در حال وزیدن به زمان حال نفوذ می‌کند. این کتاب با فضای سورئال و فرم تجربی و عمق فلسفی خود، به بررسی مضامینی مثل انزوا، حسرت و شکنندگی هویت می‌پردازد.

درباره‌ٔ کتاب
.

«پاورقی‌های شنی» را دکتر میتهات روایت می‌کند که به همراه دوستش مراد تنهایی در سوروچ، یکی از شهرهای کُردنشین ترکیه زندگی می‌کند. میتهات سرخورده و غرق در فقدان، عمارتی غبارآلود در استانبول را به ارث می‌برد و دفتر خاطرات دوران جنگ برادرزن مرحومش شوکت کمال‌بیگ را که به زبان ترکی عثمانی نوشته شده، در این عمارت پیدا می‌کند. او از مُراد می‌خواهد که آن را به زبان تُرکی امروزی بازنویسی کند و این دفتر خاطرات قرن‌ها پیش را بازگو می‌کند.

این دفتر خاطرات تجربیات سورئال شوکت کمال‌بیگ را در جبهه‌های نبرد بیابانی آشکار می‌‌کند. درحالی‌که او در میان شن‌های سخت سفر می‌کند، توهم اسب‌های آبی، تپه‌های شنی متحرک و موجودات شبح‌مانند روح او را تسخیر کرده‌اند و جنگ را به سفری کابوس‌وار و رؤیاگونه تبدیل می‌کنند. روایت او از جنگ و زندگی نشان می‌دهد که چگونه جنگ می‌تواند مرز بیان حقیقت و توهم را به‌سادگی محو کند.

رمان از طریق روایت این دو نفر ـ میتهات در زمان حال و شوکت در زمان گذشته‌ ـ فرسایش حافظه، بار انزوا و چگونگی دفن‌شدن تاریخ میان شن‌های بیابان را نشان می‌دهد. 

ویژگی‌های برجسته‌ٔ کتاب 
.

«پاورقی‌های شنی» رمانی غنی و لایه‌لایه است که به بررسی موضوعاتی مثل انزوا، حسرت، هویت و ماهیت زودگذر زمان می‌پردازد و با نثری شاعرانه و تصاویر نمادین درهم پیچیده شده است. برخی از ویژگی‌های برجستهٔ این کتاب عبارت‌اند از:

• واقعیت تکه‌تکه: این رمان عمداً با درک خواننده از حقیقت و داستان بازی می‌کند و جهانی را نشان می‌دهد که در آن چهره‌های تاریخی و رویدادهای خیالی در هاله‌ای از شن، بخار و رؤیا محو شده‌اند و تشخیص واقعیت از خیال غیرممکن می‌شود.
• روایت چندلایه: نویسنده از طریق دو خط زمانی و روایت‌های درهم پیچیده و دیدگاه‌های متغیر، روایتی صمیمی و حماسی ساخته است و پیچیدگی تحولات فرهنگی و سیاسی ترکیه را در رمانش منعکس کرده است.
• فضای داستان: تصویر شن و استفاده از بیابان‌های شنی استعاره‌ای از بلعیده شدن زمان، مکان و مردم است و فضایی وهم‌آلود برای رمان ایجاد می‌کند که نشانی از فرسایش حافظه و گذر تاریخ است.
• پژواک‌ تاریخی: گرچه نمی‌توان دقیقاً گفت که این رمان تاریخی است اما بسیار به گذشتهٔ اجتماعی و سیاسی ترکیه اشاره دارد و از آن به عنوان یک بوم برای کاوش در حافظهٔ شخصی و جمعی استفاده کرده است.
• بن‌مایه‌های فلسفی: نویسنده در خلال داستان رمان «پاورقی‌های شنی» به ماهیت وجود، شکنندگی هویت و تمایل انسان به حفظ معنا در جهانی که دائماً‌ در حال تغییر است،‌ می‌پردازد.

افتخارات و جوایز 
.

از زمان انتشار «پاورقی‌های شنی» در سال ۲۰۲۰، گرچه رمان به دلیل زبان شاعرانه‌اش و ساختار تجربی‌اش مورد تحسین منتقدان و خوانندگان قرار گرفت، اما تاکنون هیچ جایزهٔ ادبی مهم دریافت نکرده است.

این کتاب مناسب چه کسانی است؟ 
.

این کتاب برای خوانندگانی است که به داستان‌های درون‌نگر و شاعرانه علاقه دارند. بنابراین اگر به دنبال رمانی خواندنی می‌گردید و به فرهنگ ترکیه نیز علاقه دارید و از فضاسازی‌های خاص لذت می‌برد، این کتاب برای شماست. همچنین اگر به دنبال داستان‌هایی می‌گردید که هویت، فقدان و گذر زمان را به شیوه‌هایی نامتعارف و خاص بررسی کرده باشد، این رمان تبدیل به یک تجربهٔ بسیار غنی و به‌یادماندنی برایتان خواهد شد.

چرا رمان «پاورقی‌های شنی» را بخوانیم؟ 
.

• داستانی میان واقعیت و خیال: این رمان با ادراک خواننده بازی می‌کند و شما را به شیوه‌ای زیبا و فراموش‌نشدنی به پرسش در مورد این‌که چه چیز واقعی و چه چیز خیالی است، دعوت می‌کند و ذهن شما را به بازی می‌گیرد.
• کاوش در خاطره و هویت: نثر نویسنده بسیار خاطره‌انگیز و زیبا است و خواندن کتاب را تبدیل به یک تجربهٔ حسی خواهد کرد. کتاب از طریق روایت‌های تکه‌تکه و تصاویر نمادین، به چگونگی به یادآوردن، فراموشی و بازسازی گذشته می‌پردازد.
• نثر تجربی و غنی: با واژه‌ها، ضمائم و عناصر فراداستانی، نویسنده فرم روایت سنتی را شکسته و خواننده را به تعامل با داستان دعوت می‌کند.
• لایه‌های فرهنگی ترکیه: گرچه کتاب به‌خودی خود یک رمان تاریخی نیست، اما نویسنده از طریق داستان‌سرایی عمیقاً شخصی و نمادین، یک قرن تحول ترکیه را منعکس کرده است.

کتاب «پاورقی‌های شنی» فقط یک داستان نیست، بلکه یک تجربه است. این کتاب تأملی در مورد این است که چگونه به یاد می‌آوریم، چه چیزی را فراموش می‌کنیم و نشان می‌دهد چگونه تاریخ بی‌سروصدا خطوط زندگی درونی ما را شکل می‌دهد. اگر به داستان‌هایی جذب می‌شود که داستان‌سرایی‌های مرسوم را به چالش می‌کشند و شما را در فضایی شاعرانه غرق می‌کنند، این کتاب برای شماست.

درباره‌ٔ نویسنده 
.

عومور ایکلیم دمیر نویسنده و وکیل اهل ترکیه است که به‌خاطر سبک ادبی شاعرانه و تجربی‌اش شناخته شده است. او در سال ۱۹۸۰ در ترکیه به دنیا آمد و در تارسوس (Tarsus) بزرگ شد. پس از فارغ‌التحصیلی از دانشکدهٔ حقوق دانشگاه استانبول، به مدت هفت سال به عنوان وکیل مدافع جنایی کار کرد و بعداً ۳ سال به عنوان نویسندهٔ تبلیغاتی به فعالیت پرداخت. نوشته‌های اولیه‌اش در دوران دانشجویی در مجله‌های فناوری منتشر می‌شد.

اولین حضور ادبی دمیر در سال ۲۰۱۰ با انتشار داستانی کوتاه در مجلهٔ وارلیک (Varlık) آغاز شد و اولین کتابش در سال ۲۰۱۵ منتشر شد و بسیاری او را صدایی متمایز در ادبیات ترکیه دانستند. اولین کتاب دمیر برندهٔ جوایز متعددی از جمله جایزهٔ داستان هالدون تانر، جایزهٔ بهترین داستان و جایزهٔ داستان دانشگاه آنکار شد. 

معرفی کتاب مشابه: پله‌پله‌ تنهایی (Kul) 
.

اگر به داستان‌هایی علاقه دارید که فرهنگ ترکیه را منعکس می‌کنند و به موضوعاتی مثل انزوا، فقدان و هویت می‌پردازند، کتاب «پله‌‌پله‌ تنهایی» اثر سِرای شاهینر (Seray Şahiner) نویسندهٔ ترکیه‌ای را بخوانید که رمانی تأثیرگذار و اجتماعی است که با مونولوگ‌های درونی به زندگی زنی به نام مرجان و مضامینی مثل تنهایی، نادیده گرفته شدن و اشتیاق برای ارتباط برقرارکردن در جامعه پرداخته است.

داستان این کتاب دربارهٔ مرجان است، زنی که پس از سال‌ها زندگی مشترک بچه‌دار نشده و نتوانسته رابطهٔ خوبی با همسرش برقرار کند. همسرش مدتی است که او را ترک کرده و مرجان که راه‌پلهٔ خانه‌ها را تمیز می‌کند، در حسرت داشتن یک بچه و چشم به راه برگشتن شوهرش نشسته است و در این کتاب افکار او را می‌خوانید که نویسنده با نثری تند و عمیقاً‌ احساسی به آن‌ها پرداخته است.

شباهت‌ها و پیوندها با «پاورقی‌های شنی»
.

هر دو کتاب رمان‌های درون‌نگر از نویسندگان اهل ترکیه هستند که بر موضوعاتی مثل هویت، حاشیه‌نشینی و مبارزات آرام درونی افراد در دنیایی تکه‌تکه شده پرداخته‌اند. با این‌که سبک روایت آن‌ها متفاوت است اما هر دو شاعرانه و سورئال زندگی را به تصویر کشیده‌اند و داستان‌هایی مشابه دارند.

• تمرکز بر شخصیت‌ها: هر دو رمان، افرادی را که از نظر اجتماعی یا عاطفی منزوی شده‌اند را به تصویر کشیده‌اند و به زندگی‌هایی اشاره دارند که اغلب در اطراف ما نادیده گرفته می‌شوند.
• کاوش در هویت و حافظه: هر دو کتاب به این موضوع پرداخته‌اند که چگونه حافظهٔ شخصی و جمعی، هویت را شکل می‌دهد و اغلب گذشته و حال را محو می‌کند. 
• نقد هنجارهای اجتماعی: این رمان‌ها به‌طور نامحسوس نقش‌های سنتی و انتظارات جامعه را نقد کرده‌اند و به نادیده گرفته شدن برخی از زندگی‌ها در جامعهٔ ترکیه اشاره کرده‌اند و افکار خواننده را به چالش می‌کشند.

سخن پایانی 
.

«پاورقی‌های شنی» رمانی است که داستان‌سرایی‌های مرسوم را به چالش می‌کشد و خوانندگان را به دنیایی دعوت می‌کند که در آن خاطره، تخیل و تاریخ مانند شن از میان انگشتان رها می‌شوند. قدرت این کتاب در توانایی برانگیختن حس بی‌زمانی و سردرگمی نهفته در آن و اشاره به ماهیت تکه‌تکه شدهٔ‌ شخصیت‌ها است. نویسنده در این رمان با زبانی شاعرانه و روایتی چندلایه، از خوانندگان می‌خواهد تا مرزهای بین داستان و واقعیت و همچنین گذشته و حال را زیر سؤال ببرند.

یکی از جذاب‌ترین جنبه‌های این رمان، ساختار تجربی آن است. دمیر با ضمائم، واژه‌نامه‌ها و عناصر داستانی خود یک معمای ادبی ساخته است. دفتر خاطرات شوکت نیز دریچه‌ای به دنیایی فراموش‌شده می‌گشاید، درحالی‌که دیدگاه‌های متغیر شخصیت‌ها و تصاویر رویاگونه‌ای که شوکت دیده است، داستان را به شدت پیچیده می‌کند. گرچه این پیچیدگی باعث سردرگمی خواننده نمی‌شود، بلکه او را به تأملی عمیق‌تر در روایت داستان وامی‌دارد.

از نظر موضوعی، نویسنده موضوعاتی جهانی مثل انزوا، حسرت و هویت را مورد بررسی قرار داده است. شخصیت‌های رمان «پاورقی‌های شنی» نه‌تنها توسط گذشته‌شان تسخیر شده‌اند، بلکه به یادآوردن نیز تسخیرشان می‌کند، انگار که خاطره خودش منظره‌ای است که دائماً به دست باد و سکوت تغییر می‌کند. فضای سورئال رمان و زمانی که شن شهرها را می‌بلعد، به استعاره‌ای برای ناپایداری حقیقت و شکنندگی تجربهٔ انسانی تبدیل می‌شود و خواننده را تسخیر می‌کند.

این کتاب با خوانندگانی ارتباط برقرار می‌کند که مشتاق درون‌نگری هستند، زیبایی را در ابهام می‌یابند و حاضرند خود را در داستانی سخت و چالش‌برانگیز غرق کنند. این اولین اثر دمیر است که سهمی جسورانه و خاطره‌انگیز در ادبیات معاصر ترکیه به دست آورده است.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:
.

در روزهای بادخیز بی‌حوصله می‌شوم، چون به‌محض وزش شن‌باد از سمت سوریه برق منطقه‌ی ما قطع می‌شود. بعد هم خاکِ برخاسته از صحرا همچون کابوسی برساخته از گِل بر سرمان فرو می‌بارد. خیابان‌ها، کوچه‌ها، خانه‌ها، دیر‌ک‌های تلفن، آگهی‌های ختنه با روش‌ حرفه‌ای، تابلوی داروخانه‌ها، بطری‌های نوشابه، اظهارنامه‌های مالیاتی، تک‌تک یا حتی پنج‌شش تایی، از پیش چشم غیب می‌شوند. آن‌گاه همهمه‌ی باد می‌ماند و بس. در آن محشر کبری، گربه‌ها می‌گریزند، گلدان‌ها واژگون می‌شوند، قوطی‌های حلبی تلق‌تولوق می‌کنند و شرورترین سگ‌های خیابانی هم به لانه‌هایشان پناه می‌برند. بعضی روزها باد چنان شدید است که از کیسه‌های زباله‌ی تلنبارشده در پشت‌وپسله‌ها صدایی ناآ‌شنا، یادآور گریه‌ی بچه، به گوش می‌رسد. در قلب بچه‌های نصف‌ خواب‌شده، ترس‌های ناشناخته شکل می‌گیرد. در اتاق‌های نیمه‌تاریک تسبیح می‌اندازند، دعا می‌خوانند، قاشق در استکان چای می‌چرخانند و... در چنین شب‌هایی، من یکی از صندلی‌های پشت میز ناهارخوری را به وسط سالن می‌کشانم و در تنهایی سیگار پشت سیگار می‌کشم.