در باب مهربانی

کتاب «در باب مهربانی» (On Kindness) اثر آدام فیلیپس (Adam Philips) روانکاو مشهور بریتانیایی و باربارا تیلور (Barbara Taylor) مورخ اجتماعی است که اولین‌بار در سال ۲۰۰۹ منتشر شد. در این کتاب درخشان و طنز، این دو نویسنده وحشت مهربانی را بررسی می‌کنند و رضایت شدید از سخاوت و شفقت را به خواننده بازمی‌گردانند. مهربانی پایه و اساس ادیان بزرگ و ماندگارترین فلسفه‌های جهان است. پس چرا مهربان بودن این‌قدر خطرناک به‌نظر می‌رسد؟ اگر ما با چنین شدتی آرزوی مهربانی داریم، چرا اغلب آخرین لذتی است که به خودمان اجازه‌اش را می‌دهیم؟ و چرا به‌رغم اشتیاقمان، اغلب وقتی در معرض آن قرار می‌گیریم، نسبت به رفتار و مهربانی دیگران مشکوکیم؟ هر دو نویسنده در این کتاب با تکیه بر تاریخ روشنفکری، ادبیات و روانکاوی و نظریه‌های اجتماعی معاصر، آنچه مارکوس اورلیوس (Marcus Aurelius) بزرگ‌ترین لذت بشر اعلام کرد را به خوانندگان باز می‌گردانند.

درباره‌ٔ کتاب 
.

«در باب مهربانی» کتابی خودیاری درباره‌ٔ مهربانی و شفقت است؛ صفتی که ظاهراً در دنیای امروزه انسان‌ها دیگر آن را باور ندارند. مهربانی از سپیده‌دم اندیشهٔ غربی به خوبی شناخته شد. مارکوس اورلیوس آن را بزرگ‌ترین لذت بشر نامید و قرن‌ها متفکران و نویسندگان نظر او را تکرار کرده‌اند. اما امروزه به‌نظر می‌رسد که بسیاری از مردم این لذت را به معنای واقعی کلمه باورنکردنی می‌دانند. به‌جای پذیرفتن مزایای نوع‌دوستی، ظاهراً ما عمیقاً و اساساً به یکدیگر خصومت می‌ورزیم و انگیزه‌هایی داریم که عموماً خودخواهانه هستند.

نویسندگان در این کتاب متفاوت و برجسته توضیح داده‌اند که چگونه و چرا این اتفاق افتاده است و نشان می‌دهند که زندگی محبت‌آمیز ـ زندگی‌ای که در شناسایی غریزی دلسوزانه با آسیب‌پذیری‌ها و جذابیت‌های دیگران زیسته می‌شود ـ همان زندگی‌ای است که همهٔ ما باید تمایل به زندگی‌کردن آن داشته باشیم. در نیمهٔ دوم این کتاب فیلیپس و تیلور، به بررسی تضادهای درونی‌ای می‌پردازند که هنگام تلاش افراد برای مهربان‌بودن در جهانی که اغلب به رفتارهای خودخواهانه پاداش می‌دهد، ایجاد می‌شود.

نویسندگان در کتاب «در باب مهربانی» نشان می‌دهند که چگونه تجربیات اولیهٔ کودکی، ظرفیت فرد برای مهربانی را شکل می‌دهد و چگونه هنجارهای اجتماعی و فشارهای اقتصادی آن را سرکوب می‌کنند. نویسندگان معتقدند بازیابی مهربانی به عنوان یک جنبهٔ ارزشمند و شجاعانه از زندگی انسان، نه‌تنها برای رفاه فردی، بلکه برای سلامت جامعه نیز ضروری است. 

ویژگی‌های برجسته‌ٔ کتاب

 .
«در باب مهربانی» کتابی عمیقاً تأمل‌برانگیز و تأثیرگذار است که درک دنیای مُدرن از مهربانی را نه به عنوان نشانهٔ ضعف، بلکه به عنوان یک ویژگی حیاتی، شجاعانه و ذاتی انسان به چالش می‌کشد. نویسندگان در این کتاب بینش روانشناختی را با تاریخ در هم آمیخته‌اند تا نشان بدهند چرا مهربانی در فرهنگ معاصر کم ارزش تلقی می‌شود. برخی از ویژگی‌های برجستهٔ این کتاب عبارت‌اند از:

• دیدگاه میان‌رشته‌ای: روانکاوی، فلسفه و تاریخ با هم ترکیب شده‌اند تا درک خواننده از مهربانی و تکامل آن در طول زمان را نشان بدهند.
• نقد فرهنگی: این کتاب نقدی تندوتیز اما درعین‌حال قابل‌فهم از فردگرایی مردن غربی و نیروهای اجتماعی‌ای است که مانع همدلی و مراقبت متقابل می‌شوند.
• نثر فشرده و شاعرانه: این کتاب مختصر است اما با سبکی زیبا و متفکرانه نوشته شده است که تأمل عمیق خواننده را فرا می‌خواند.
• تمرکز بر تضاد درونی: تنش روانی بین منفعت شخصی و نوع‌دوستی در این کتاب بررسی شده است و خواننده را وامی‌دارد تا انگیزه‌ها و ارزش‌های خود را به شیوه‌ای معنادار زیر سؤال ببرد.

بازخوردها به کتاب «در باب مهربانی»
.

• محتوایی سرشار از بین‌هایی دربارهٔ قلبِ از هم گسیختهٔ انسان... بی‌نقص و خواندنی‌ای لذت‌بخش... کتابی غنی و برانگیزاننده، که پیچیدگیِ یک فضیلتِ به‌ظاهر ساده را آشکار می‌کند. واشنگتن پُست (The Washington Post)

• خواندنی و جذاب... کتابی متمرکز بر موضوعی محدود اما عمیقاً مهم. کتابی بسیار ارزشمند است. گاردین (بریتانیا) (The Guardian (UK))

• کتابی بسیار شیوا... کاوشی عمیق «در باب مهربانی»... به شدت توصیه می‌شود. لایبرآری ژورنال (Library Journal)

• کتاب «در باب مهربانی» از تاریخ، نظریهٔ اجتماعی و روانکاوی برای ترسیم چگونگی تبدیل مهربانی به یک حرکت تحقیرآمیز در طول سال‌ها استفاده می‌کند. تایم دات کام (Time.com)

• اگر همهٔ ما بیشتر به فکر منافع شخصی و خودخواهی خود بوده‌ایم، فیلیپس و تیلور کمی نو‌ع‌دوستی بیشتر را به عنوان پادزهری برای اضطراب و بیگانگی پیشنهاد کرده‌اند... اثر آن‌ها یک رسالهٔ واقعی برای دوران سخت است. ایان فینلیسون، تایمز لندن (Iain Finlayson, The Times (London))

• بخشی از هدف این کتاب کوتاه، بازگرداندن مهربانی به عنوان چیزی ضروری برای شادی شخصی و رفاه جمعی ماست. به‌نظر من این یک هدف کاملاً تحسین‌برانگیز است... یک مقاله متمرکز بر موضوعی محدود اما عمیقاً‌ مهم، باید بسیار ارزشمند باشد. مری وارناک، آبزرور (Mary Warnock, The Observer)

• تأملی زیبا «در باب مهربانی»... در جامعه‌ای رقابتی، پراسترس، بدبین، شیفتهٔ سلبریتی‌ها و دچار بحران، این ممکن است فلسفه‌ای بی‌مزه به‌نظر برسد. همان‌طور که فیلیپس و تیلور به وضوح و کاملاً غیراحساسی نشان می‌دهند، این فلسفه‌ای کاملاً معقول است. دیوید رابینسون، اسکاتسمن (David Robinson, The Scotsman)

• نکته عجیب در مورد خواندن آثار فیلیپس این است که او باعث می‌شود احساس کنید باهوش و فراتر از کارهای روزمره هستید و هم‌زمان به شما اطمینان می‌دهد که در اضطراب‌های اولیه‌تان در مورد این‌‌که آیا دوست‌داشتنی هستید یا دیوانه شده‌اید یا این‌که صرفاً کسل‌کننده هستید، تنها نیستید. دافنه مرکین، مجلهٔ نیویورک تایمز (Daphne Merkin on Adam Phillips, The New York Times Magazine)

این کتاب مناسب چه کسانی است؟ 
.

آثار آدام فیلیپس فلسفی است و به موضوعات روزمره مثل مهربانی، حسرت و لذت از دریچهٔ فلسفه نگاه می‌کند. این اثرش نیز برای کسی است که به تلاقی روان‌شناسی، فلسفه و فرهنگ مدرن علاقه داشته باشد، به‌ویژه کسانی که از ماهیت رقابتی و خودمحور جامعهٔ معاصر سرخورده شده‌اند. این کتاب برای خوانندگانی ایده‌آل است که به کتاب‌های درون‌نگر و فلسفی دربارهٔ طبیعت انسان علاقه داشته باشند. درمانگران، دانشجویان، مربیان، مراقبان و افراد آگاه به مسائل اجتماعی نیز از مطالعهٔ این کتاب بسیار لذت خواهند بُرد.

چرا کتاب «در باب مهربانی» را بخوانیم؟ 
.

• هنجارهای فرهنگی را به چالش می‌کشد: نویسندگان در این کتاب آرمان مدرن فردگرایی سرسختانه را نقد کرده‌اند و نشان می‌دهند که چگونه فشارهای اجتماعی، ظرفیت طبیعی ما برای مهربانی را تضعیف کرده‌اند. این کتاب شما کمک می‌کند تا ارزش‌هایی را که شاید ناخودآگاه به خود جذب کرده باشید را تغییر دهید.
• روان‌شناسی و فلسفه را ترکیب کرده است: نویسندگان با الهام از روانکاوی و اندیشه‌های عصر روشنگری، معنای واقعی مهربانی را نشان داده‌اند که فراتر از درس‌های اخلاقی ساده‌انگارانه است. همین باعث شده که این کتاب از نظر فکری تحریک‌آمیز و از نظر احساسی قابل درک باشد.
• خوداندیشی را تشویق می‌کند: این کتاب از طریق کاوش در تضاد درونی ـ بین میل به مراقبت و ترس از آسیب‌پذیری ـ خوانندگان را دعوت می‌‌کند تا به درون خود نگاه کنند و با سخاوت و ارتباط، به جای قضاوت، مبارزات عاطفی خود را بهتر درک کنند.
• کوتاه اما تأمل‌برانگیز: این کتاب کمی بیش از ۱۰۰ صفحه دارد و کتابی مختصر اما سرشار از بینش است. این کتاب برای خوانندگان متفکری نوشته شده که به کتاب‌های کوتاه اما پُرمغز و معنا علاقه دارند و متن مختصرش باعث شده است که این کتاب هم قابل‌فهم و هم ارزشمند باشد. 

کتاب «در باب مهربانی» را بخوانید اگر به شفقت در جهان اهمیت می‌دهید و اگر مهربانی کردن برایتان اهمیت خاصی دارد. این کتاب شما را دعوت می‌‌کند تا در مورد غرایز عاطفی، رفتار اجتماعی و تضادهای درونی خود تأمل کنید و دیدگاهی تازه و عمیقاً انسانی در مورد مهربانی ارائه می‌دهد. نویسندگان در این کتاب مهربانی را نیرویی شجاعانه و ضروری برای ارتباط و رفاه اجتماعی می‌دانند. این کتاب پاسخ‌های آسانی ارائه نکرده، بلکه در عوض شما را به بازنگری در معنای زندگی اخلاقی دنیای امروز سوق می‌دهد.

درباره‌ٔ نویسنده
.

آدام فیلیپس در سال 1954 به دنیا آمد. او روان‌درمانگر و مقاله‌نویس بریتانیایی است. او از سال 2003 ویراستار تمام کتاب‌های کلاسیک مدرن زیگموند فروید (Sigmund Freud) از نشر پنگوئن بوده است. او همچنین یکی از همکاران دائمی نقد کتاب لندن است. فیلیپس را برترین نویسندۀ روانکاوی بریتانیا می‌دانند. فیلیپس در نوجوانی به ادبیات علاقه‌مند شد و در کالج کلیفتون تحصیل کرد. او به تحصیل زبان انگلیسی در کالج سنت‌جان آکسفورد ادامه داد و از همین کالج فارغ‌التحصیل شد. او پس از خواندن زندگینامۀ کارل یونگ تصمیم گرفت روانکاو شود و همیشه معتقد است که روانکاوی بیشتر به شعر نزدیک است تا پزشکی. او کارورزی را بلافاصله پس از فارغ‌التحصیلی از آکسفورد آغاز کرد و علاقۀ خاصی به کودکان داشت و کارش را به عنوان روان‌درمانگر کودک شروع کرد و از سال 1990 تا 1997 روان‌درمانگر کودکان بیمارستان چیرینگ کراس در لندن بود. او به مدت هفده سال در سرویس سلامت ملی بریتانیا کار کرد و در حال حاضر زمان خود را بین نوشتن و آموزش خصوصی تقسیم کرده است. او از سال 2006 استاد مدعو دانشکدۀ زبان انگلیسی دانشگاه یورک شد. از دیگر آثار آدام فیلیپس که به فارسی ترجمه شده‌اند می‌توان به کتاب‌های «لذت‌های ناممنوع»، «توجه‌طلبی»،‌ «عقل در برابر جنون» و «حسرت: در ستایش زندگی نازیسته» اشاره کرد.

معرفی کتاب‌های مشابه: 
.

اگر از مطالعهٔ این کتاب لذت بردید و به دنبال کتاب‌های مشابه می‌گردید که در زمینه‌های روانکاوانه و اجتماعی به ریشه‌ها و پیچیدگی‌های روان انسان، تاریخ، جامعه و فرهنگ پرداخته باشند، مطالعهٔ کتاب‌های زیر را نیز به شما پیشنهاد می‌کنیم. این کتاب‌ها نه تنها به صورت فلسفی نوشته شده‌اند بلکه به مفهوم مهربانی، همدلی، نیکخواهی و طبیعت انسان نیز پرداخته‌اند.

• کتاب هنر عشق ورزیدن (The Art of Loving)
.

کتاب «هنر عشق ورزیدن» اثر اریک فروم (Erich Fromm) روان‌شناس اجتماعی، روانکاو و فیلسوف انسان‌گرای آلمانی است. این کتاب شباهت‌های بسیاری به کتاب «در باب مهربانی» دارد. فروم نیز مانند فیلیپس و تیلور به به ریشه‌های روانشناختی و اجتماعی لطافت و مراقبت انسان می‌پردازد. هر دو کتاب این ایده را که عشق یا مهربانی صرفاً یک انگیزه طبیعی است، رد می‌کنند. در عوض، آن‌ها نشان می‌دهند که چگونه ساختارهای اجتماعی و رشد روانشناختی، ظرفیت ما را برای زندگی دلسوزانه شکل می‌دهند. این کتاب‌ها در کنار هم نشان می‌دهند که عشق و مهربانی صرفاً واکنش‌های عاطفی نیستند، بلکه ابرازهای آگاهانه و پرورش‌یافته‌ای از انسانیت ما هستند.

فروم این فرض مدرن را که عشق چیزی است که به سادگی برای ما اتفاق می‌افتد در این کتاب به چالش کشیده است. در عوض، او استدلال می‌کند که عشق یک هنر است درست مانند موسیقی یا نقاشی که نیاز به دانش، تلاش، بلوغ و تمرین دارد. او در این کتاب انواع مختلف عشق از جمله عشق رمانتیک، عشق برادرانه، عشق به خود و عشق به خدا را بررسی کرده که همگی در چارچوب تحلیلی انتقادی از شکست‌های جامعهٔ معاصر در پرورش ارتباط واقعی قرار گرفته‌اند.

• کتاب فراتر از سفر کرده بی‌جاده (The Road Less Traveled)
.

کتاب «فراتر از سفر کرده بی‌جاده» اثر ام.اسکات پک (M. Scott Peck) روانپزشک و نویسندهٔ آمریکایی است. درست مانند کتاب «در باب مهربانی»، نویسنده در این کتاب نیز بر عملکرد درونی ذهن و قلب انسان تمرکز دارد و تأکید می‌کند که عشق، شفقت و بلوغ عاطفی ویژگی‌های ذاتی نیستند، بلکه رفتارهای آموخته‌شده‌ای هستند که نیاز به نیت و تعهد دارند. هر دو کتاب تمایل جامعهٔ مدرن به اجتناب از پیچیدگی و ناراحتی عاطفی را نقد می‌کنند. آن‌ها از تعامل صادقانه‌تر و شجاعانه‌تر با دیگران، مبتنی بر آسیب‌پذیری، همدلی و خودآگاهی، حمایت می‌کنند. 

نویسنده در این کتاب که اولین بار در سال ۱۹۷۸ منتشر شد، عناصر روانشناسی، معنویت و خودیاری را با هم ترکیب می‌کند تا به بررسی معنای داشتن یک زندگی سرشار از رضایت و سلامت عاطفی بپردازد. پک با جملهٔ معروف «زندگی دشوار است» شروع می‌کند و استدلال خود را حول این ایده بنا می‌کند که رشد عاطفی و معنوی تنها زمانی اتفاق می‌افتد که افراد با این حقیقت روبرو شوند و آن را بپذیرند. او در مورد اهمیت نظم، مسئولیت، عشق و لطف به عنوان اجزای کلیدی توسعهٔ شخصی و روابط سالم بحث می‌کند.

سخن پایانی 
.

کتاب «در باب مهربانی» تأملی عمیق در مورد فضیلتی است که جامعهٔ مُدرن اغلب آن را نادیده گرفته یا به اشتباه درک کرده است. نویسندگان به‌جای این‌که مهربانی را صرفاً ادب یا آداب اجتماعی بدانند، ریشه‌های روان‌شناختی و تاریخی آن را ردیابی کرده‌اند و نشان می‌‌دهند که این امر هم یک غریزهٔ طبیعی انسانی و هم یک عمل شجاعانه است. این کتاب با ترکیب روانکاوی، فلسفه اخلاق و نقد اجتماعی، نه‌تنها اطلاعاتی مفید را در اختیارتان قرار می‌دهد، بلکه برای رفاه فردی و جمعی ما نیز ضرروی است.

یکی از برجسته‌ترین بخش‌های این کتاب، تأکید آن بر تعارضات درونی است که هنگام تلاش برای مهربان بودن در جهانی که اغلب مهربانی را با ضعف برابر می‌داند، با آن مواجه می‌شویم. نویسندگان در این کتاب متفاوت نشان می‌دهند که چگونه حتی تجربیات دوران کودکی پاسخ‌های عاطفی ما را شکل می‌دهند و چگونه هنجارهای فرهنگی انگیزه‌های سخاوتمندانه‌ترمان را سرکوب می‌کنند و حفظ مهربانی در مواجهه با ترس، شرم یا آسیب‌پذیری چقدر ممکن است دشوار باشد.

بینش‌های این کتاب خواننده را تشویق می‌کند تا عمیقاً در مورد انگیزه‌های خود و زندگی عاطفی فکر کند. این کتاب یک مانیفیست آرام است و ما را دعوت می‌کند تا به مهربانی از دریچهٔ فلسفی و روانشناسی بنگریم و آن را نه به‌عنوان یک تعهد، بلکه یک نیاز عمیقاً انسانی مورد بازنگری قرار می‌‌دهیم. این کتاب به ما یادآوری می‌کند که مهربانی یک آرمان منسوخ‌شده نیست، بلکه یک عمل رادیکال و ضرروی است. 

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:
.

پس حالا باید از مهربان بودن دست بکشیم؟ یا دست‌کم مهربانی را از سیاههٔ ارزش‌هایمان حذف کنیم و در عوض از لحظات ظاهراً خودجوش اما زودگذر تجربهٔ مهربانی لذت ببریم؟ حال آنکه قبول داریم برای موجودات خودخواهی چون ما این لحظات استثنایی هستند که قاعده را اثبات می‌کنند.

امروز، فقط مهربانی حاکم بر رابطهٔ والد و کودک را عجیب تلقی نمی‌کنیم و مهربانی در آن از نظرمان پذیرفته و حتی اجباری است. اما پیش از سرزنش مادری که در خیابان بر سر کودک نوپایش فریاد مي‌زند شاید بد نباشد به این فکر کنیم که والدبودن در جامعه‌ای که مهربانی را به‌ندرت و گهگاه ستایش و هم‌زمان تلویحاً منع می‌کند چه احساسی دارد. مهربانی (یعنی تحمل آسیب‌پذیری دیگران و به‌تبع آن آسیب‌پذیری خودمان) به نشانه‌ای از ضعف بدل شده است (البته نه مهربانی قدیسان که نشانه‌ای از برتری‌شان محسوب می‌شود). هنوز کسی نمی‌گوید والدین نباید با کودکشان مهربان باشند. بااین‌حال، به جامعه‌ای مهربان‌هراس تبدیل شده‌ایم که از کنش‌های مهربانانهٔ آشکار پرهیز می‌کند و اینجا هم دلایل بی‌پایانی برای توجیه خودداری‌مان می‌آوریم، همان‌طور که در مواجهه با سایر ترس‌های بی‌مورد چنین می‌کنیم.