خون روی تیر دروازه (جام جهانی دیکتاتوری)

در سال ۱۹۷۸، آرژانتین میزبان جام جهانی فوتبال بود؛ اما آنچه در زمین فوتبال رخ داد، تنها بخشی از ماجرا بود. در پسِ مسابقات پرشور و فریاد تماشاگران، حکومت نظامی خون‌بار ژنرال خورخه ویدلا در حال ناپدید کردن هزاران مخالف سیاسی، شکنجه زندانیان، و سانسور مطبوعات بود. در همین دوران، تیم ملی آرژانتین با پیروزی در فینال، جام را بالای سر برد؛ اما این قهرمانی نه تنها به افتخار ملی، که به ابزاری برای سفیدشویی سیاسی یک دیکتاتوری نظامی بدل شد. 

کتاب «خون روی تیر دروازه» (Blood on the Crossbar: The Dictatorship's World Cup) نوشته‌ی ریس ریچاردز (Rhys Richards)، با دقتی مستند و روایتی پرکشش، پرده از این فصل تاریک تاریخ فوتبال و سیاست برمی‌دارد. او با بررسی جزئیات مسابقات، شواهد تاریخی، و شهادت‌های عینی، نشان می‌دهد که چگونه دیکتاتوری نظامی از فوتبال برای مشروعیت‌بخشی به خود استفاده کرد؛ چگونه سکوت رسانه‌ها خریداری شد و چگونه حتی نتایج بعضی بازی‌ها ــ مثل برد ۶-۰ آرژانتین برابر پرو ــ تا امروز هم در هاله‌ای از شک و ابهام باقی مانده‌اند.

درباره‌ی کتاب 

این کتاب در سال ۲۰۲۲ منتشر شده، روایتی تودرتو و چندلایه دارد. در سطح اول، ما روایت جام جهانی ۱۹۷۸ را داریم: بازی‌ها، بازیکنان، گل‌ها و صحنه‌های ماندگار. اما در سطح عمیق‌تر، ریچاردز تصویری کامل از آرژانتینِ دوران «جنگ کثیف» ترسیم می‌کند: ناپدیدشدگان، شکنجه‌شدگان، مادران داغ‌دیده‌ی میدان Plaza de Mayo، و فعالان تبعیدی. 

نویسنده با کنار هم گذاشتن این دو خط داستانی ــ فوتبال و دیکتاتوری ــ نشان می‌دهد که چگونه ورزش، به‌ویژه در مقیاسی جهانی مثل جام جهانی، می‌تواند به آسانی به ابزار تبلیغات سیاسی تبدیل شود. او از «تحریم‌کنندگان جام»، از روزنامه‌نگاران منتقد، از بازیکنانی که لب به اعتراض گشودند و از ناظران جهانی نیز سخن می‌گوید.

اهمیت کتاب 

ریچاردز در این اثر، تنها یک روایت فوتبالی یا صرفاً یک تحلیل سیاسی ارائه نمی‌دهد، بلکه با مهارتی تحسین‌برانگیز، نشان می‌دهد که چگونه مرز میان ورزش و سیاست، در موقعیت‌های بحرانی، به‌شدت مبهم و شکننده می‌شود. اهمیت این کتاب در آن است که: 

• اسناد و جزئیات دقیقی درباره‌ی دخالت رژیم نظامی در روند جام جهانی ارائه می‌دهد. 
• نگاه تاریخی-انتقادی به موضوعی دارد که اغلب در سایه‌ی شور و هیجان مسابقات نادیده گرفته شده است. 
• شباهت‌هایی میان جام جهانی ۱۹۷۸ و برخی رقابت‌های اخیر مانند قطر ۲۰۲۲ ترسیم می‌کند و مسئله‌ی «سیاست در لباس ورزش» را جهانی می‌سازد.

این کتاب مناسب چه کسانی است؟ 

 

• علاقه‌مندان به فوتبال با نگاه فراتر از نتایج و جدول مسابقات 
• دانشجویان و پژوهشگران علوم سیاسی، تاریخ و جامعه‌شناسی 
• فعالان حقوق بشر و رسانه که به پیوند میان قدرت و رسانه علاقه‌مندند 
• خوانندگانی که به دنبال روایتی واقعی، مستند و تلخ از استفاده ابزاری از ورزش هستند

درباره‌ی نویسنده 

ریس ریچاردز نویسنده و معلم ولزی است که در رشته زبان انگلیسی تدریس می‌کند. تمرکز اصلی کارهای او، بررسی رابطه فوتبال با فرهنگ، سیاست و تاریخ معاصر آمریکای لاتین است. «خون روی تیر دروازه» نخستین کتاب بلند اوست که با استقبال منتقدان و پژوهشگران حوزه فوتبال و سیاست مواجه شده است.

 

معرفی کتاب مشابه 

در کتاب «مبارز: تاریخچه‌ی فوتبال علیه فاشیسم» (The Defiant: A History of Football Against Fascism)، کریس لی با نگاهی تیزبین و پژوهش‌گرانه به نقش فوتبال در برابر قدرت‌های استبدادی در قرن بیستم می‌پردازد. این اثر روایتی جسورانه و تحلیلی است از نحوه‌ای که باشگاه‌ها، بازیکنان و حتی هواداران فوتبال، در برابر اشکال مختلف فاشیسم و اقتدارگرایی در اروپا ایستادگی کرده‌اند. از مقاومت فوتبالیست‌های ضد نازی در آلمان گرفته تا مبارزات هواداران در یوگسلاوی و اسپانیا، کتاب نشان می‌دهد که فوتبال تنها یک بازی نیست، بلکه ابزاری برای بیان اعتراض، همبستگی و مبارزه است. 

لی با سبک روایی زنده، تجربه‌ها و داستان‌های کمتر شنیده‌شده را زنده می‌کند و به‌جای پرداختن صرف به تاکتیک و نتیجه، به زمینه‌های تاریخی و اجتماعی فوتبال توجه دارد. درست مانند «خون روی تیر دروازه»، این کتاب هم نشان می‌دهد چگونه سیاست و سرکوب می‌توانند به درون مستطیل سبز راه پیدا کنند  و چگونه فوتبال، در برخی لحظات، صدایی علیه استبداد می‌شود. اگر از خواندن روایت‌هایی درباره‌ی تقاطع فوتبال، قدرت و مقاومت لذت می‌برید، «مبارز» انتخابی ایده‌آل است.

سخن پایانی 

«خون روی تیر دروازه» تنها یک کتاب درباره‌ی فوتبال نیست؛ روایتی است از حقیقتی ناراحت‌کننده، جایی که گل‌های قهرمانی در سایه‌ی خون مخالفان سیاسی زده شدند. این کتاب ما را وادار می‌کند تا با نگاهی نقادانه‌تر به ورزش، قدرت و تصویرهایی که رسانه‌ها به ما عرضه می‌کنند نگاه کنیم. اثری خواندنی، تکان‌دهنده و ضروری برای هر کسی که به نقش ورزش در تاریخ و سیاست معاصر علاقه‌مند است.