طراحی سازمان

کتاب «طراحی سازمان» (Understanding Organizations... Finally!) اثر هنری مینتزبرگ (Henry Mintzberg) استاد مطالعات مدیریت در دانشگاه مک‌گیل است که اولین‌بار در سال ۲۰۲۳ منتشر شد. مینتزبرگ، یکی از برجسته‌ترین کارشناسان و اساتید حوزهٔ مدیریت و سازمان در دنیا است که به دلیل دیدگاه‌های نوآورانه و انتقادی‌اش در این دو حوزه شناخته می‌شود. کتاب «طراحی سازمان»، چکیده‌ای از پنجاه سال پژوهش عمیق این استاد برجسته مدیریت دربارهٔ جریان‌ها، انواع ساختار، و نیروهای بنیادین شکل‌دهنده سازمان‌ها است که با زبانی ساده، بسیار عمیق و همراه با طنز خاص او نوشته شده است. هدف اصلی کتاب، ارائه چارچوبی جامع برای درک سازمان‌ها به‌عنوان سیستم‌های زنده و پویاست که نه تنها از نمودارهای ساختاری، بلکه از افراد، فرهنگ و تعاملات محیطی تشکیل شده‌اند.

درباره‌ٔ کتاب 
.

مینتزبرگ در کتاب «طراحی سازمان»، سازمان را به‌عنوان سیستمی زنده معرفی می‌کند که فراتر از نمودارهای سازمانی و قوانین خشک عمل می‌کند. او استدلال می‌کند که سازمان‌ها برای هماهنگی فعالیت‌های انسانی، تخصیص منابع و حل مسائل پیچیده به وجود می‌آیند، اما اگر بیش از حد بوروکراتیک یا غیرمنعطف شوند، ممکن است از هدف اصلی خود دور شوند. 

نویسنده بر این باور است که قلب هر سازمان، هماهنگی است و مکانیزم‌های مختلفی مانند نظارت مستقیم، استانداردسازی فرآیندها، مهارت‌ها و خروجی‌ها، و همچنین هماهنگی از طریق فرهنگ و هنجارها، می‌توانند این هماهنگی را ایجاد کنند. به اعتقاد او، انتخاب سازوکار مناسب به نوع سازمان و محیط آن بستگی دارد، و این انتخاب می‌تواند سلامت و پویایی سازمان را تضمین کند.

او در این کتاب به هفت الگو از سازمان اشاره می‌کند و در همان حال، هفت نیروی اصلی موثر در سازمان‌ها را هم برای خواننده معرفی می‌کند. هفت نیروی سازمان‌دهنده نیز از نظر مینتزبرگ عبارتند از:
• کارایی
• مهارت/تخصص
• یکپارچگی
• همکاری و مشارکت
• نفوذ فرهنگ
• گسترش جداسازی
• تحمیل تعارض

نتیجه‌گیری مهم مینتزبرگ در کتاب «طراحی سازمان» این است که همان‌قدر که شناخت الگوی سازمان اهمیت دارد، درک نیروهایی که آن را شکل می‌دهند نیز حیاتی است، چون پویایی و عملکرد آن در گرو تعادل و تعامل میان این نیروهاست. او تاکید می‌کند راه موفقیت، تلفیق مناسب این نیروها برای ساختن سازمانی پویا و منعطف است که هم به کارایی توجه کند و هم به فرهنگ، هم به تخصص بپردازد و هم به همکاری و تقسیم قدرت – تا نه فقط بازدهی بلکه پایداری و نوآوری را در کنار هم داشته باشد.

بررسی آموزه‌های کتاب «طراحی سازمان»
.

«طراحی سازمان» چارچوبی روشن برای تحلیل، درک و حتی بهبود انواع سازمان‌ها ارائه کرده است. نویسنده در این کتاب به‌جای استفاده از نظریه‌ها، بینش‌های عملی در مورد چگونگی ساختار سازمان‌ها، دلیل عملکرد آن‌ها و نحوهٔ تعامل بخش‌های مختلف‌ آن را نشان می‌دهد. با خواندن این کتاب یاد می‌گیرید که سازمان‌ها را به عنوان سیستم‌هایی پویا ببینید. با مطالعهٔ این کتاب خواهید آموخت:

• چارچوب شفاف: مینتزبرگ پیچیدگی سازمانی را به هفت ساختار مجزا تقسیم و ساده کرده است و به شما در دسته‌بندی و درک انواع مختلف سازمان‌ها کمک می‌کند.
• کاربرد عملی: این کتاب، نظریه را به سازمان‌های دنیای واقعی پیوند می‌دهد، بنابراین می‌توانید آنچه را که یاد می‌گیرید مستقیماً در محل‌های کار، کسب‌وکارها یا سازمان‌هایی که عضوی از آن هستید، به کار ببرید.
• بینش عمیق‌تر در مورد رهبری: شما در مورد چگونگی قرارگیری سبک‌های رهبری و مدیریت در این ساختارها، دیدگاهی به دست می‌آورید که درک شما را از نحوهٔ تصمیم‌گیری در سازمان را تغییر خواهد داد. 
• ابزار تفکر انتقادی: این کتاب به جای نشان دادن بهترین راه، شما را تشویق می‌کند تا ساختارهای سازمانی مختلف را با هم مقایسه و ارزیابی کنید و مهارت‌های تحلیلی خود را تقویت کنید.
• ارتباط جهانی: این مدل‌ها در صنایع و بخش‌های مختلف - کسب و کار، دولت، سازمان‌های غیرانتفاعی - کاربرد دارند، بنابراین می‌توانید از آن‌ها در زمینه‌های حرفه‌ای و دانشگاهی متعدد استفاده کنید.

افتخارات و جوایز 
.

از زمان انتشار «طراحی سازمان» در سال ۲۰۲۳ این اثر هیچ جایزهٔ ادبی مهمی دریافت نکرده است. بااین‌حال نویسندهٔ آن مفتخر به دریافت جوایزی برای یک عمر دستاورد در زمینهٔ مدیریت سازمانی شده است. هنری مینتزبرگ چهره‌ای بسیار تحسین‌شده در حوزهٔ مدیریت است و جوایز متعددی از مؤسسات معتبر کسب کرده و حدود ۲۰ مدرک افتخاری دارد. برخی از جوایزی که نویسنده دریافت کرده عبارت‌اند از:

• برندهٔ جایزهٔ معتبر از رسانه‌هایی مانند هاروارد بیزینس ریویو (Harvard Business Review)
• برندهٔ جایزهٔ آکادمی مدیریت
• برندهٔ جایزهٔ یک عمر دستاورد Thinkers50 در سال ۲۰۱۵
• برندهٔ جایزهٔ یک عمر دستاورد از دانشگاه مک گیل برای تدریس در رشتهٔ رهبری یادگیری در سال ۲۰۱۴

این کتاب مناسب چه کسانی است؟ 
.

این کتاب نه‌تنها منبعی علمی و کاربردی برای مدیران و دانشجویان مدیریت است، بلکه مخاطبانی از هر حوزه، علاقه‌مند به شناخت ماهیت پیچیدهٔ سازمان‌های انسانی را جذب خواهد کرد. این کتاب برای مدیران، دانشجویان و هر کسی است که به دنبال درک بهتر سازمان‌ها و طراحی ساختارهای مؤثر است. با تأکید بر انعطاف‌پذیری، همکاری و انطباق با محیط، مینتزبرگ راهنمایی عملی برای مدیریت سازمان‌های مدرن ارائه می‌دهد. ابزاری که آگاهی و استفاده هوشمندانه از آن، برای همه ما، چه کسب‌و‌کار کوچک خود را راهبری کنیم و چه مدیرعامل یکی از بزرگترین سازمان‌های کشور باشیم لازم است.

چرا کتاب «طراحی سازمان» را بخوانیم؟ 
.

• پیچیدگی طراحی را به هفت مدل واضح ساده می‌کند: مینتزبرگ تنوع عظیم سازمان‌ها را به هفت ساختار قابل تشخیص کاهش می‌دهد. این امر تجزیه و تحلیل و مقایسه سازمان‌ها را بدون گم شدن در اصطلاحات غیرضروری آسان‌تر می‌کند. با درک این مدل‌ها، می‌توانید به سرعت تشخیص دهید که یک سازمان چگونه کار می‌کند، نقاط قوت آن کجاست و با چه چالش‌هایی ممکن است روبه‌رو شود. این ساختار به ویژه برای دانشجویان، مدیران یا هر کسی که سعی در درک رفتار سازمانی دارد، مفید است.
• نظریه و عمل را به هم پیوند می‌دهد: برخلاف کتاب‌هایی که صرفاً نظری باقی می‌مانند، این کتاب ایده‌ها را با مثال‌های دنیای واقعی مرتبط می‌کند. مینتزبرگ توضیح می‌دهد که هر ساختار سازمانی چگونه در کسب‌وکارها، دولت‌ها، سازمان‌های غیرانتفاعی و حتی گروه‌های غیررسمی ظاهر می‌شود. با این رویکرد شما می‌توانید نه‌تنها چارچوب‌های خودتان را حفظ کنید، بلکه یاد می‌گیرید که چگونه آن‌ها را در زندگی روزمره تشخیص داده و به کار ببرید. برای متخصصان، مانند داشتن یک کتاب راهنما است که نظریه انتزاعی مدیریت را به ابزارهای عملی تبدیل می‌کند.
• مهارت‌های رهبری و مدیریت را تقویت می‌کند: این کتاب به شما کمک می‌کند تا ببینید چگونه سبک‌های رهبری و فرآیندهای تصمیم‌گیری در طرح‌های مختلف سازمانی جای می‌گیرند. به عنوان مثال، برخی از ساختارها نیاز به اقتدار متمرکز دارند، در حالی که برخی دیگر در کار تیمی غیرمتمرکز رشد می‌کنند. با درک این تفاوت‌ها، می‌توانید سبک رهبری یا همکاری خود را بسته به شرایط بهتر تطبیق دهید و در محیط‌های متنوع مؤثرتر باشید.
• تفکر انتقادی و استراتژیک را توسعه می‌دهد: مینتزبرگ ادعا نمی‌کند که یک راه برتر برای رسیدن به ساختاردهی مناسب در سازمان‌ها وجود دارد. در عوض، او شما را تشویق می‌کند که نقاط قوت و ضعف هر مدل را مقایسه و زیر سوال ببرید. بنابراین می‌‌توانید کتاب را به صورت آکادمیک مطالعه کنید یا حتی راه‌کارهای آن را در مدیریت به‌کار بگیرید. با انجام این کار، شما طرز فکر تحلیلی لازم برای تشخیص مشکلات را در خودتان به وجود خواهید آورد.
• ارتباط گسترده و جهانی: هفت نیروی سازمان‌دهندهٔ این کتاب محدودکننده نیستند؛ آن‌ها در شرکت‌ها، مؤسسات دولتی، سازمان‌های مردم‌نهاد، استارتاپ‌ها و موارد دیگر کاربرد دارند. این جهانی بودن به این معنی است که می‌توانید از بینش‌های کتاب در هر کشوری یا در هر کسب‌وکاری استفاده کنید. این کتاب یک جعبه ابزار انعطاف‌پذیر برای درک سیستم‌های انسانی در اختیار شما قرار می‌دهد که در هر زمینه‌ای کارآمد و ارزشمند است.

«طراحی سازمان» را بخوانید چون به موضوعات اغلب گیج‌کننده در طراحی سازمانی پرداخته است و از رویکردهای عملی برای توضیح مفاهیم مختلف سازمانی استفاده کرده است. نویسنده در این کتاب سیستم‌های سازمانی را در هفت ساختار مجزا و ساده توضیح داده است که این امر نه‌تنها کتاب را بسیار جذاب می‌کند، بلکه یک چارچوب همه‌کاره در اختیارتان قرار می‌دهد که می‌توانید آن را در محیط‌های کاری، شرکت‌ها و سازمان‌‌ها و حتی پروژه‌های کاری شخصی یا تیمی به کار ببرید.

درباره‌ٔ نویسنده 
.

هنری مینتزبرگ استاد دانشگاه و نویسندهٔ کانادایی و متخصص در زمینهٔ تجارت و مدیریت است. او در حال حاضر استاد مطالعات مدیریت در دانشگاه مدیریت مک گیل در مونترالِ کانادا است و از سال ۱۹۶۸ مشغول به تدریس در این دانشگاه بوده است. او اولین مدرک کارشناسی خود را در رشتهٔ مهندسی مکانیک از دانشگاه مک گیل در سال ۱۹۶۱ دریافت کرد. در طول دوران تحصیل در این دانشگاه در دو انجمن افتخاری عضو بود. او در سال ۱۹۶۲ دومین مدرک کارشناسی خود را از دانشگاه سر جورج ویلیامز اخذ کرد و سپس مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشتهٔ‌ مدیریت از دانشگاه MIT دریافت کرد. او در سال ۱۹۶۸ دکترای خود را به پایان رساند و در زمینه‌های سیاست، مطالعات سازمانی، سیستم‌های اطلاعاتی و کنترل و همچنین علوم سیاسی تحصیل کرده است. 

اولین کتاب میتنزبرگ با عنوان Managers Not MBAs در سال ۲۰۰۴ منتشر شد که در آن به‌طور خلاصه به آنچه در آموزش مدیریت امروز اشتباه می‌داند، اشاره کرده است. مینتزبرگ ادعا می‌کند که مدارس معتبر مدیریت تحصیلات تکمیلی مانند مدرسهٔ بازرگانی هاروارد و مدرسهٔ بازرگانی وارتون در دانشگاه پنسیلوانیا شیفتهٔ اعداد هستند و تلاش‌های بیش از حد آن‌ها برای تبدیل مدیریت به یک علم، به رشته مدیریت آسیب می‌رساند. مینتزبرگ دو بار جایزهٔ مک‌کینزی (McKinsey) را برای انتشار بهترین مقاله در مجله هاروارد بیزینس ریویو (علیرغم موضع انتقادی خود در مورد کسب و کار مشاوره استراتژی) برنده شد. او همچنین به خاطر همکاری در ایجاد سازمان‌بندی، که در مدارس بازرگانی تدریس می‌شود، شناخته می‌شود.

معرفی کتاب مشابه: تئوری سازمان (Organizational Behavior)
.

کتاب «تئوری سازمان (ساختار و طرح سازمانی) اثر استیفن پی. رابینز (Stephen P. Robbins) نویسنده، مربی و محقق مدیریت آمریکایی یکی از پرفروش‌ترین و رایج‌ترین کتاب دانشگاه در حوزهٔ مدیریت سازمان است. رابینز در این کتاب درست مانند کتاب «طراحی سازمان» به چگونگی شکل‌گیری نتایج توسط ساختارها، سیاست‌ها و سبک‌های رهبری پرداخته است و می‌تواند کتابی مکمل و جذاب برای مطالعه در این زمینه باشد. از جمله‌ شباهت‌های این دو کتاب می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• تمرکز بر سازمان‌ها: هدف هر دو کتاب کمک به خوانندگان برای درک بهتر سازمان‌ها، چه از طریق رفتار و چه از طریق طراحی ساختاری است.
• نظریه و عمل: هر دو کتاب چارچوب‌های نظری را با کاربردهای عملی و دنیای واقعی ترکیب کرده و راهکارهای عملی را در اختیار مدیران، رهبران و دانشجویان قرار می‌دهند.
• رویکرد جامع: رابینز بر افراد و فرهنگ تأکید دارد، در حالی که مینتزبرگ بر ساختار تأکید دارد، اما هر دو در نهایت استدلال می‌کنند که سازمان‌ها سیستم‌های پیچیده‌ای هستند که نمی‌توان آن‌ها را به یک عامل واحد تقلیل داد.
• کاربرد در آموزش و محیط‌های حرفه‌ای: هر دو کتاب به طور گسترده در آموزش مدیریت استفاده می‌شوند و مرجعی برای کسانی هستند که می‌خواهند سازمان‌ها را تجزیه و تحلیل یا بهبود بخشند.
• وابستگی متقابل افراد و سیستم‌ها: تمرکز رابینز بر رفتار، مکمل تمرکز مینتزبرگ بر ساختار است و هر دو تأکید می‌کنند که موفقیت سازمانی مستلزم درک رابطه بین افراد و طراحی سازمانی است.

رابینز اهل ایالات متحده است و کتاب‌های درسی تأثیرگذار متعددی در زمینهٔ مدیریت و مطالعات سازمانی نوشته است. او در این کتاب به بررسی چگونگی رفتار افراد، گروه‌ها و کل سازمان‌ها در محیط‌های کاری می‌پردازد و بر موضوعاتی مانند انگیزه، رهبری، ارتباطات، پویایی گروه، تصمیم‌گیری و فرهنگ سازمانی تأکید می‌کند. رابینز از مثال‌های دنیای واقعی، مطالعات موردی و یافته‌های تحقیقاتی استفاده می‌کند تا موضوع را برای دانشجویان و متخصصان کاربردی و جذاب کند. هدف اصلی این کتاب ارائه مبانی نظری و ابزارهای عملی برای درک و تأثیرگذاری بر رفتار سازمانی به خوانندگان است.

سخن پایانی 
.

کتاب «طراحی سازمان» دریچه‌ای منحصربه‌فرد و کاربردی به سوی دنیای پیچیدهٔ سازمان‌ها می‌گشاید. این کتاب با دسته‌بندی‌های خاص و مناسب خود، چارچوبی کاربردی در اختیار خواننده قرار می‌دهد تا بتواند به سازمان‌ها نگاهی متفاوت داشته باشد. نویسنده در این کتاب به خواننده نشان می‌دهد که سازمان‌ها فقط نوعی سیستم نیستند، بلکه موجودات زنده‌ای هستند که توسط افراد، فرآیندها و اهداف شکل می‌گیرند.

ارزش این کتاب در قدرت تعادل آن بین نظریه و عمل است. مینتزبرگ خواننده را در مفاهیم انتزاعی غرق نکرده، بلکه در عوض ایده‌های خود را در مثال‌های ملموس و واقعی مطرح می‌کند تا بتوانید آن‌ها را در زمینه‌های مختلف ـ از تجارت تا ادارهٔ سازمان‌های دولتی ـ به کار ببرید. عملی بودن کتاب باعث می‌شود که بتوانید درس‌های آن را در زندگی واقعی و مدیریت سازمان‌ها به کار ببرید و با چالش‌های واقعی رهبری، مدیریت و کار تیمی روبه‌رو شوید.

با درگیر شدن در هفت برنامه و مدل این کتاب، نه‌تنها دانش کافی برای روبه‌رویی با چالش‌ها را پیدا خواهید کرد، بلکه توانایی ارزیابی، سازگاری و نوآوری در محیط‌های حرفه‌ای را نیز کسب می‌کنید. این کتاب برای دانشجویان، مدیران، رهبران یا هر کسی است که در مورد نحوهٔ عملکرد سازمان‌ها کنجکاو است.