دیوار چهارم

«دیوار چهارم» (The Fourth Wall) نوشته‌ی سرژ شالاندن، رمانی است که مرز میان تئاتر و جنگ را برمی‌دارد و نشان می‌دهد چگونه هنر می‌تواند در برابر نفرت بایستد یا در دل آن فرو رود. این اثر، با الهام از تجربه‌های خبرنگاری نویسنده در خاورمیانه، داستانی از شجاعت، دوستی و آرزوی صلح را روایت می‌کند، و به ما یادآوری می‌کند که حتی در خونین‌ترین میدان‌ها، رؤیای انسانیت ممکن است هنوز زنده باشد.

درباره‌ی کتاب 

ساموئل، مردی یونانی-یهودی و دوست نزدیک راوی، ایده‌ای به‌ظاهر دیوانه‌وار دارد: اجرای آنتیگونه‌ی ژان آنوی در قلب جنگ داخلی لبنان. طرح این است که از هر جناح درگیر-مسیحیان، مسلمانان سنی و شیعه، فلسطینی‌ها-یک پسر یا دختر به‌عنوان بازیگر انتخاب شود و همه‌ی این دشمنان دیرینه روی یک صحنه‌ی موقت، میان حیاط ویران و باغ سوزانده‌شده، کنار هم بازی کنند. 

ساموئل که به‌دلیل بیماری نمی‌تواند خود این مأموریت را انجام دهد، از دوستش جورج، یک دانشجوی تئاتر فرانسوی و فعال سیاسی، می‌خواهد که به جای او برود. جورج، با دست دراز شده به سوی صلح، در ۱۰ فوریه ۱۹۸۲ وارد بیروت می‌شود. اما پیش از آنکه نمایش بتواند پرده بردارد، جنگ چهره‌ی واقعی‌اش را به او نشان می‌دهد و این بار صلح نیست که دستش را می‌گیرد، بلکه خود جنگ است که او را در آغوش می‌کشد.

ویژگی‌های مثبت کتاب 

• پیوند هنرمندانه‌ی یک تراژدی کلاسیک (آنتیگونه) با واقعیت تلخ جنگ معاصر 
• بازآفرینی دقیق فضای بیروت در اوج جنگ داخلی، با جزئیات حسی و تصویری زنده 
• نشان دادن انسانیت حتی در دل دشمنان و نمایش پیچیدگی هویت‌ها در جنگ 
• نثری روان که هم روایت داستانی دارد و هم سابقه‌ی ژورنالیستی

کتاب «دیوار چهارم» مناسب چه کسانی است؟ 

برای کسانی که به رمان‌های جنگی با رویکرد انسانی علاقه دارند، دوستداران ادبیات متعهد، علاقه‌مندان به تئاتر و افرادی که می‌خواهند بدانند هنر چگونه می‌تواند مرزهای نفرت را به چالش بکشد، «دیوار چهارم» انتخابی الهام‌بخش است.

کتاب‌ مشابه: بادبادک‌باز نوشته‌ی خالد حسینی 

بادبادک‌باز رمانی عاطفی و پرکشش است که داستان دو دوست دوران کودکی را در کابلِ پیش از جنگ روایت می‌کند. امیر، پسر یک تاجر ثروتمند، و حسن، پسر خدمتکار وفادار خانواده، با پیوندی عمیق و بازی‌های کودکی، روزگار آرامی را می‌گذرانند. اما یک واقعه‌ی تلخ در دوران نوجوانی، همه‌چیز را تغییر می‌دهد و خیانتی که رخ می‌دهد، تا سال‌ها بعد بر زندگی هر دو سایه می‌اندازد. 

این کتاب، همچون «دیوار چهارم»، جنگ را نه فقط به‌عنوان درگیری مسلحانه، بلکه به‌عنوان نیرویی که روابط انسانی، وجدان و هویت را تغییر می‌دهد، بررسی می‌کند. خالد حسینی با قلمی روان و احساسی، افغانستان را پیش و پس از جنگ به تصویر می‌کشد و نشان می‌دهد که چگونه خاطرات، گاهی می‌توانند سنگین‌تر از گلوله باشند. 

تحسین از کتاب
 

• برنده‌ی جایزه‌ی گنکور دانش‌آموزان در سال ۲۰۱۳. 
• تحسین منتقدان فرانسوی برای جسارت در آمیختن تراژدی کلاسیک با درام معاصر. 
• ستایش برای نگاه انسانی و پرهیز از سیاه‌ و سفید کردن شخصیت‌های درگیر در جنگ.

درباره‌ی نویسنده 

سرژ شالاندن (Sorj Chalandon)، متولد ۱۹۵۲ در تونس، نویسنده و روزنامه‌نگار فرانسوی است. او سال‌ها به‌عنوان خبرنگار جنگ فعالیت کرده و از نزدیک شاهد درگیری‌های خاورمیانه بوده است. آثارش بارها برندهٔ جوایز ادبی شده‌اند و سبک او به خاطر ترکیب واقعیت و داستان، و توجه به جنبه‌های اخلاقی و انسانی بحران‌ها شناخته می‌شود.

اقتباس سینمایی 

در سال ۲۰۱۴، اقتباسی سینمایی با عنوان Le quatrième mur (نام فرانسوی کتاب) ساخته شد که بخش‌هایی از داستان را به تصویر کشید. این فیلم با تمرکز بر رابطه‌ی تئاتر و جنگ، تلاش کرد تا فضای پرتنش بیروت و آرمان صلح ساموئل را به زبان تصویر منتقل کند. هرچند مانند هر اقتباسی، تفاوت‌هایی با متن اصلی داشت، اما روح اثر شالاندن-یعنی امید در دل ویرانی-در آن حفظ شده بود.

بستر تاریخی کتاب 

«دیوار چهارم» در میانه‌ی جنگ داخلی لبنان جریان دارد؛ جنگی خونین که از سال ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۰ ادامه یافت و لبنان را به صحنه‌ی درگیری پیچیده‌ای میان گروه‌های داخلی و قدرت‌های خارجی تبدیل کرد. 

در این جنگ، جناح‌های متعددی حضور داشتند: 
مسیحیان مارونی که از حمایت برخی کشورهای غربی و اسرائیل برخوردار بودند. 
مسلمانان سنی، شیعیان و فلسطینی‌ها که هر کدام با نیروهای خارجی و داخلی خاصی هم‌پیمان یا درگیر بودند. 
سازمان آزادی‌بخش فلسطین که پایگاه‌های مهمی در لبنان داشت و نقش پررنگی در تنش‌ها ایفا می‌کرد. 
یکی از نقاط اوج درگیری‌ها، سال ۱۹۸۲ بود؛ زمانی که اسرائیل به جنوب لبنان حمله کرد و بیروت در محاصره‌ی نظامی قرار گرفت. این شهر در آن زمان به چندین بخش تقسیم شده بود و هر بخش در کنترل گروهی متفاوت بود. جنگ نه فقط خطوط جبهه، بلکه خیابان‌ها و حتی ساختمان‌ها را جدا کرده بود. 
در چنین فضایی، ایده‌ی اجرای یک نمایش با حضور بازیگرانی از تمام جناح‌های متخاصم، به معنی عبور از خطوط قرمز و تلاش برای ایجاد گفت‌وگو در قلب خشونت بود؛ همان نقطه‌ای که داستان «دیوار چهارم» آغاز می‌شود.

سخن پایانی 

«دیوار چهارم» داستانی است که به ما یادآوری می‌کند حتی وقتی همه‌ی پل‌ها سوخته‌اند، هنر می‌تواند آخرین پل میان انسان‌ها باشد. شالاندن با این رمان، مرز میان نمایش و واقعیت را برمی‌دارد و نشان می‌دهد که گاهی، صحنه‌ی تئاتر درست وسط میدان جنگ برپا می‌شود و بازیگرانش، دشمنان قسم‌خورده‌ای هستند که برای لحظه‌ای کوتاه، نقش انسان را بازی می‌کنند.