وانیا و مرغ دریایی

کتاب «وانیا و مرغ دریایی» (The Seagull & Vanya) اثر سایمون استیونز (Simon Stephens) دو اقتباس از نمایشنامه‌های مشهور آنتون چخوف (Anton Chekhov) نویسنده‌ای روسی است. او در این اثر این دو داستان مشهور را به شکل تازه‌ای بازنویسی کرده است و با حفظ فضای احساسی و انسانی آثار چخوف، داستان‌ها را به زبان و نگاه امروزی در آورده است تا خواننده بتواند راحت‌تر با شخصیت‌ها و موقعیت‌های این نمایش‌نامه‌ها ارتباط بگیرد. در این کتاب شخصیت‌ها انسان‌هایی معمولی‌اند که هر کدام آرزوها، حسرت‌ها و دغدغه‌های خود را دارند. آن‌ها درگیر روابط خانوادگی و عاطفی پیچیده‌ای هستند و گاهی میان گذشته و آینده سرگردان می‌شوند. متن به گونه‌ای نوشته شده که هم برای خواندن لذت‌بخش باشد و هم بتوان آن را بر صحنهٔ تئاتر اجرا کرد. نویسنده تلاش کرده است تا با زبانی ساده و صمیمی، اما همچنان جدی و عمیق، حس و حال خاص آثار چخوف را منتقل کند.

درباره‌ٔ کتاب 
.

نمایشنامه‌های «وانیا و مرغ دریایی» بازنویسی شاهکارهای مشهور چخوف است که در این نسخهٔ جدید و پویای سایمون استیونز جان تازه‌ای گرفته‌اند. نویسنده در نمایشنامهٔ مرغ دریایی با جابه‌جایی آسان بین نثر طنز و عمیق داستان، به بررسی دقیق تعالی و ویرانگری عشق می‌پردازد. نیاز شدید به خلق هنر و این‌که این نیاز چقدر می‌تواند به‌شدت سرکوب شود، در سراسر این نمایش موج می‌زند.

داستان کلاسیک دیگر چخوف با عنوان «وانیا» دربارهٔ عشق، هنر و اقدام به قتل است که در اقتباسی تازه از سایمون استیونز برای اجرای یک بازیگر نوشته شده است. بررسی چخوف از انسانیت مشترک ما، امیدها، رویاها، پشیمانی‌هایمان در وانیا به شدت مورد توجه قرار گرفته است. نویسنده در این اقتباس تازه، نه‌تنها احساسات انسانی را بررسی کرده بلکه از قدرت پیوند صمیمی بین بازیگر و مخاطب برای کاوش‌ عمیق‌تر در روان‌ انسان بهره برده است. هر دو اقتباس با موفقیت به روی صحنهٔ تئاتر رفته‌اند و جوایز چشمگیری دریافت کرده‌اند.

ویژگی‌های برجسته‌ٔ کتاب 
.

«وانیا و مرغ دریایی» بازنویسی نمایشنامه‌های تحسین‌شدهٔ آنتون چخوف است که نویسنده در آن عمق عاطفی آثار اصلی را حفظ کرده و درعین‌حال حساسیت‌های دنیای مدرن را در آن‌ها احیا کرده است. در مرغ دریایی شاهد تراژدی-کمدی عشق نافرجام، جاه‌طلبی و تضاد نسلی خواهید بود و به همین ترتیب اقتباس از وانیا در یک اجرای تک پرده‌ای خلاصه شده است تا مخاطب بتواند تقابل آرزوها و پشیمانی‌های انسانی را احساس کند. برخی از ویژگی‌های برجستهٔ این کتاب عبارت‌اند از:

• ارتباط با دنیای مدرن: اقتباس‌های استیونز مضامین چخوف را در بستری معاصر قرار داده و آن‌ها را برای مخاطبان مدرن قابل‌فهم و قابل درک کرده است.
• نمایش احساسات انسانی: هر دو نمایشنامه به پیچیدگی‌های احساسات انسان‌ها پرداخته‌اند و عشق، حسادت و ناامیدی وجودی را با ظرافت تمام به نمایش گذاشته‌اند.
• صحنه‌سازی نوآورانه: اجرای تک نفرهٔ وانیا، قراردادهای سنتی تئاتر را به چالش کشیده و دیدگاهی تازه به روایت و پویایی شخصیت اصلی بخشیده است.
• دیالوگ‌های تند: دیالوگ‌های استیونز واضح و نافذ هستند و شوخ‌طبعی و تأثیر آثار اصلی چخوف را به تصویر می‌‌کشند و درعین‌حال آن را با ذوق ادبیات معاصر در هم آمیخته است.
• پیچیدگی شخصیت‌ها: شخصیت‌های هر دو نمایشنامه چندوجهی هستند و با درگیری‌های درونی و فشارهای بیرونی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و همین امر آن‌ها را عمیقاً انسانی و جذاب می‌کند.
• تفسیر فرهنگی: استیونز از طریق اقتباس‌های خود، تفسیری در مورد ماهیت تئاتر و نقش هنرمند در جامعه ارائه می‌دهد و مخاطبان را به تأمل در مورد خودِ رسانه ترغیب می‌کند.
• تحسین منتقدان: هر دو اقتباس به دلیل رویکردهای نوآورانه و طنین احساسی خود، نقدهای مثبتی دریافت کرده‌اند که مهارت استیونز را در بازتفسیر آثار کلاسیک برای مخاطبان معاصر نشان می‌دهند.

افتخارات و جوایز 
.

از زمان انتشار «وانیا» در سال ۲۰۲۳ و «مرغ دریایی» در سال ۲۰۱۷، این دو اثر با استقبال چشمگیری از سوی خوانندگان و منتقدان مواجه شده است. برخی از افتخارات و جوایز این دو کتاب عبارت‌اند از: 

• برندهٔ بهترین اجرای مجدد در جوایز اولیویر (Olivier) ۲۰۲۴
• برندهٔ بهترین اجرای مجدد نمایش در جوایز واتس‌آن‌استیج (WhatsOnStage ) ۲۰۲۴

بازخوردها به کتاب «وانیا و مرغ‌ دریایی»
.

• آثار کلاسیک برای بازآفرینی ساخته شده‌اند و خطراتی که این بازآفرینی به همراه داشت، از دست دادن جوهرهٔ چخوف و درعین‌حال افزودن شخصیت‌هایی است که مخاطب سال ۲۰۱۷ ممکن است با آن‌ها ارتباط برقرار کند. این کتاب نسخه‌ای نافذ و قرن بیست‌ویکمی از آثار چخوف است. چیزی واقعاً تأثیرگذار و گاهی اوقات سرخوشانه. استیج (The Stage)

• در این دو نمایشنامه چیزی سخاوتمندانه و صادقانه در مورد عادی بودن وجود دارد. با طنز و درد خفیف غم، نویسنده به آن برخوردهای کوچک و اغلب نادیده گرفته شده می‌پردازد که می‌توانند زندگی مردم را در مسیرهای جدیدی برچانند. نقد هایزنبرگ (Heisenberg review)

این کتاب مناسب چه کسانی است؟ 
.

این کتاب مناسب خوانندگان و علاقه‌مندان به تئاتر و ادبیات کلاسیک است که از دریچه‌ای مُدرن نوشته شده باشد. دانشجویان تئاتر و ادبیات و مخاطبینی که از تکنیک‌های تئاتری نوآورانه مانند اجراهای تک‌نفره یا اقتباس‌های خلاقانه لذت می‌برند، آثار استیونز و به ویژه کتاب «وانیا و مرغ دریایی» را بسیار جذاب خواهند یافت. «وانیا و مرغ دریایی» برای کسانی مناسب است که دوست دارند داستان‌های کلاسیک را با دیدگاهی تازه بخوانند و همچنان با مفاهیم مهمی مانند عشق، ناکامی، امید و گذر زمان روبه‌رو شوند. این اثر، پلی است میان دنیای کلاسیک و زندگی امروز، و نشان می‌دهد که دغدغه‌های انسانی، با وجود گذر سال‌ها، هنوز همان‌قدر نزدیک و قابل لمس هستند.

چرا کتاب «وانیا و مرغ دریایی» را بخوانیم؟ 
.

• باز تفسیری مدرن از آثار کلاسیک: استیونز نمایشنامه‌های چخوف را برای مخاطبین امروز احیا کرده و با حفظ عمق اصلی این آثار، درک آن‌ها را ساده‌تر کرده است. این رویکرد به خواننده کمک می‌کند تا جهانی بودن مبارزات انسانی در طول زمان را درک کنند.
• عمیقاً احساسی با جنبه‌های روان‌شناختی: این اقتباس‌ها احساسات پیچیده‌ای مثل عشق نافرجام، حسادت و پشیمانی را نشان می‌دهند. استیونز با به تصویر کشیدن درگیری‌های درونی شخصیت‌ها، به خوانندگان اجازه می‌دهد تا عمیقاً با آن‌ها همدلی کنند و در مورد تجربیات خود تأمل کنند.
• فرم نمایشی نوآورانه: بازنویسی وانیا در قالب اجرای تک‌نفره انجام شده و داستان‌سرایی مرسوم را به چالش می‌کشد و دریچه‌ای تازه به تعاملات شخصیت باز کرده است تا بر ارتباط متقابل خواسته‌های انسانی تأکید کند. این رویکرد خلاقانه، نمایشنامه‌ها را از نظر فکری و همچنین از نظر احساسی جذاب کرده است.
• کاوش موضوعی غنی: مضامینی مانند گذشت زمان، جاه‌طلبی هنری و رؤیاهای تحقق نیافته در این کتاب با دقت بررسی شده‌اند و خواننده را تشویق می‌کنند تا در مورد سؤالات ماندگار زندگی، هدف و روابط تأمل و تفکر کنند.

کتاب «وانیا و مرغ دریایی» اثر سایمون استیونز را بخوانید چون اثر استادانهٔ درام کلاسیک چخوف را با ادبیات دنیای مُدرن پیوند داده و به موضوعاتی مثل عشق، جاه‌طلبی و ضعف انسان در دنیای امروز پرداخته است. استیونز در اقتباس‌هایش و به‌ویژه این کتاب، نه‌تنها عمق نمایشنامهٔ اصلی را حفظ می‌کند، بلکه تکنیک‌های تئاتری نوآورانه‌ای را نیز معرفی می‌کند که دیدگاه‌های تازه‌ای در مورد شخصیت و روایت ارائه می‌دهند. خواندن این دو اقتباس، بینشی در مورد ارتباط پایدار آثار چخوف به دست می‌دهد و درعین‌حال مهارت استیونز در ترکیب طنز، تراژدی و پیچیدگی روان‌شناختی را برجسته می‌کند.

دربارهٔ آنتوان چخوف
.

آنتون پاولوویچ چخوف نویسندهٔ داستان‌های کوتاه و نمایشنامه‌نویس روسی در 1860 به دنیا آمد و در 1904 درگذشت. چخوف را یکی از بزرگ‌ترین داستان‌نویس‌های کوتاه دنیا می‌دانند. او نمایشنامه‌‌هایی هم دارد که آمیزه‌ای از تراژدی و کمدی است و در ایران نیز نمایشنامه‌هایش بارها به روی صحنه رفته‌ است. این نویسندهٔ روس حدود چهارصد داستان کوتاه و شش نمایشنامهٔ بلند نوشت. شهرتش به‌عنوان نمایشنامه‌نویس به خاطر نمایشنامه‌هاى مرغ دریایی (The Seagull)، دایی وانیا، (Uncle Vanya) سه خواهر (Three Sisters) و باغ آلبالو (The Cherry Orchard) است. بیش از هفتاد فیلم براساس نمایشنامه‌ها و داستان‌هاى وى ساخته شده ‌است. 

اين نويسنده روس حدود چهارصد داستان کوتاه و شش نمايشنامه بلند نوشت. بيش از هفتاد فيلم براساس نمايشنامه‌ها و داستان‌هاى وى ساخته شده ‌است. شخصيت‌های اصلى نمايشنامه‌هاى او را بورژواهاى معمولى، ملاکان کوته‌فکر و آريستوکرات‌هاى کوچک تشکيل مي‌دهند. آن‌ها نمايانگر اميدهاى بربادرفته، فرصت‌هاى سوخته، تعلل و دل سپردن به قضا و قدر هستند. طنز تلخ مستتر در نمايشنامه‌های او از چنين مضامينی تشکيل شده و طي دهه‌های متمادي که از نگارش و اولين اجراي اين نمايشنامه‌ها می‌گذرد، همچنان روزآمد و قابل تعميم به موقعيت انسان امروز می‌نمايند.

درباره‌ٔ نویسنده 
.

سایمون استیونز فعالیت تئاتری خود را در بخش ادبی تئاتر رویال کورت آغاز کرد و برنامهٔ نویسندگان جوان را اجرا می‌کرد. نمایشنامه‌های او در تئاترهای بسیاری بر روی صحنه رفته‌اند که از جمله مشهورترین آن‌ها می‌توانیم به بلوبرد اشاره کنیم که در تئاتر رویال کورت به نمایش در آمده است. این نمایش‌ها جوایز بسیاری از جمله جایزهٔ پیرسون (Pearson Award) را برای بهترین نمایشنامهٔ جدید در سال ۲۰۰۱ برای او به ارمغان آورده است. اقتباس او از «ماجرای عجیب سگی در شب» (Curious Incident of the Dog in the Night-Time) برندهٔ جایزهٔ تونی بهترین نمایشنامهٔ سال ۲۰۱۵ شد.

معرفی کتاب‌های مشابه: 
.

اگر از مطالعهٔ این کتاب لذت بردید و به دنبال نمایشنامه‌های خواندنی با موضوعات مشابه می‌گردید، مطالعهٔ نمایشنامه‌های زیر را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

• عشق بعید و مادر آدریانا (L'Amour de loin & Adriana Mater)
.

کتاب «عشق بعید و مادر آدریانا» اثر امین معلوف (Amin Maalouf) کاوشی تکان‌دهنده در عشق آرمانی و پیامدهای تراژیک آن است. هر دو نمایشنامه طنین موضوعی مشترکی با اقتباس‌های سایمون استیونز از آثار چخوف دارند. استیونز در «وانیا» کاوش چخوف در عشق یک‌طرفه، سرخوردگی هنری و ناامیدی وجودی را از نو تصویر می‌کند و بر یک بازیگر واحد تمرکز دارد که چندین شخصیت را به تصویر می‌کشد تا درگیری‌های درونی و خواسته‌های ناگفته را برجسته کند. به همین ترتیب، نمایشنامه‌های معلوف به احساسات و روابط پیچیده انسانی می‌پردازند. هر دو اثر از صحنه‌پردازی مینیمالیستی و نمادین برای تعمیق تأثیر عاطفی استفاده می‌کنند و بر چشم‌اندازهای روانشناختی شخصیت‌های خود تأکید دارند.

این اپرا که در قرن دوازدهم میلادی اتفاق می‌افتد، داستان ژوفره رودل، یک تروبادور و شاهزاده فرانسوی را دنبال می‌کند که از زندگی مرفه خود خسته می‌شود و آرزوی شکل خالص‌تری از عشق را دارد. او از وجود کلمانس، یک کنتس در طرابلس، باخبر می‌شود و بدون اینکه او را ملاقات کرده باشد، عاشق تصویر او می‌شود. یک زائر وجود او را تأیید می‌کند و ژوفره سفری را برای ملاقات با او آغاز می‌کند. با این حال، او در طول سفر بیمار می‌شود و در آغوش کلمانس می‌میرد و کلمانس را تنها می‌گذارد تا با فقدان و احساس گناه و فداکاری خود دست و پنجه نرم کند. «مادر آدریانا» اثر دیگری از امین معلوف، به مضامین تروما، مادری و ماهیت چرخه‌ای خشونت می‌پردازد. این اپرا که در کشوری بی‌نام و در آستانهٔ جنگ داخلی اتفاق می‌افتد، بر آدریانا، زن جوانی که توسط سربازی به نام تزارگو مورد تجاوز قرار می‌گیرد، تمرکز دارد.

• زن در ریگ روان  (The Woman in the Dunes)
.

کتاب «زن در ریگ روان» اثر کوبه آبه (Kōbō Abe) رمان‌نویس و نمایشنامه‌نویس ژاپنی و نمایشنامه‌ای سورئال و دلهره‌آور است که به موضوعاتی مثل به دام‌ افتادن، هویت و مبارزهٔ وجودی پرداخته است. این نمایشنامه به خاطر کاوش‌های سورئال و وجودی‌اش در مورد هویت انسان و جامعه شناخته می‌شود. «زن در ریگ روان» عناصر موضوعی مشترکی با اقتباس‌های سایمون استفنز از «وانیا و مرغ دریاییِ» چخوف دارد. در هر دو نمایشنامه، شخصیت‌ها با ناامیدی وجودی، جستجوی معنا و محدودیت‌هایی که محیطشان تحمیل می‌کند، دست و پنجه نرم می‌کنند. تصویر آبه از گرفتار شدن جونپی در گودال شن، بازتابی از حبس عاطفی شخصیت‌های چخوف است که اغلب در زندگی‌های ناکام و آرزوهای برآورده نشده گرفتار شده‌اند. هر دو اثر، شرایط انسانی را از طریق صحنه‌پردازی‌های مینیمالیستی و روایت‌های درون‌نگر بررسی می‌کنند و بر کشمکش‌های درونی شخصیت‌ها و پیچیدگی‌های روابط انسانی تأکید دارند.

داستان دربارهٔ نیکی جونپی، معلم مدرسه توکیو و حشره‌شناس آماتور است که برای جمع‌آوری حشرات نادر به یک روستای ساحلی می‌رود. پس از اینکه آخرین اتوبوس برگشت به شهر را از دست می‌دهد، روستاییان از او دعوت می‌کنند تا شب را در خانه‌ای واقع در پایین یک تپهٔ شنی وسیع بگذراند. صبح روز بعد، او متوجه می‌شود که نردبانی که به بیرون تپه منتهی می‌شود، برداشته شده و او را در گودالی به همراه بیوه‌ای که سال‌ها در آنجا زندگی کرده است، به دام انداخته است. روستاییان به او اطلاع می‌دهند که وظیفه او کمک به پارو کردن شن‌های همیشه در حال پیشروی برای جلوگیری از دفن شدن خانه است. با گذشت زمان، جونپی درگیر روال یکنواخت و به ظاهر بیهوده می‌شود و این امر او را به زیر سوال بردن وجود خود و ماهیت آزادی سوق می‌دهد. این رمان به مضامین انزوا، هویت و شرایط انسانی می‌پردازد و منعکس کننده تفکر اگزیستانسیالیستی و فلسفه بودایی ژاپنی است.

سخن پایانی 
.

اقتباس‌های سایمون استیونز از «وانیا و مرغ دریایی» قدرت ماندگار آثار چخوف را نشان می‌دهد و درعین‌حال آن‌ها را با مفاهیم معاصر پیوند داده است. استیونز با بازآفرینی این دو اثر کلاسیک، بر جهان‌شمولی احساسات انسانی مثل عشق، حسادت و جاه‌طلبی تأکید می‌کند و نشان می‌دهد که مبارزات و آرزوهای شخصیت‌های چخوف حتی برای مخاطبان مدرن هم قابل درک است.

او در این دو اثر، عمق عاطفی‌ آثار اصلی را حفظ کرده و درعین‌حال روایت‌ها را ساده کرده است و شکاف بین جامعه روسیهٔ قرن نوزدهم و بافت فرهنگی امروزی را پُر می‌کند. رویکرد نوآورانهٔ استیونز به داستان‌سرایی تئاتری نیز قابل توجه است. اجرای تک‌نفرهٔ وانیا و دیالوگ‌های تیز و مدرن مرغ دریایی، به مخاطبان و خوانندگان این امکان را می‌دهد تا با زندگی درونی شخصیت‌ها به شیوه‌ای جدید درگیر شوند.

این کتاب گواهی بر جاودانگی مضامین چخوف و هنر اقتباس است. این آثار نه‌تنها سرگرم‌کننده هستند، بلکه خوانندگان را به تفکر انتقادی در مورد طبیعت انسان، محدودیت‌های اجتماعی و چشم‌انداز عاطفی شخصیت‌ها نیز فرا می‌خوانند.