بلاتکلیف

زندگی همیشه آن‌طور که ما می‌خواهیم پیش نمی‌رود. گاهی برنامه‌ای ساده، سفری کوتاه یا روزی آرام به‌یک‌باره با حادثه‌ای غیرمنتظره دگرگون می‌شود. کتاب «بلاتکلیف» نوشته‌ی منصور ضابطیان دقیقاً همین تجربه را روایت می‌کند؛ تجربه‌ای که قرار بود سفری چندروزه به استانبول باشد اما ناگهان با آغاز جنگ دوازده‌روزه ایران و اسرائیل به کابوسی واقعی تبدیل شد. این کتاب داستان انسانی است که در میانه‌ی بحران، میان امید و ترس، میان خبرهای ضد و نقیض و صدای آژیر خطر، سعی می‌کند زندگی کند و روایت بنویسد. 

ضابطیان را بیشتر با سفرنامه‌های شاد و سرشار از طنزش می‌شناسیم؛ آثاری مثل مارک و پلو یا مارک دوپلو که مخاطبان زیادی پیدا کردند. اما «بلاتکلیف» متفاوت‌ترین اثر اوست. این‌بار سفرنامه نه به‌دنبال کشف لذت‌های سفر که به‌اجبار در دل جنگ روایت می‌شود. همین تفاوت کتاب را برجسته کرده و به آن جایگاهی ویژه در کارنامه‌ی نویسنده می‌دهد.

درباره‌ی کتاب 

«بلاتکلیف (سفرنامه‌ای در جنگ)» کتابی است کوتاه (۹۸ صفحه) که در سال ۱۴۰۴ توسط نشر مون منتشر شد. برخلاف آثار پیشین ضابطیان که رنگ و بوی گردشگری داشتند، این‌بار با متنی مواجهیم که به‌طور مستقیم از یک تجربه‌ی تلخ و غیرمنتظره پرده برمی‌دارد. 

داستان از یک سفر ساده به استانبول آغاز می‌شود؛ سفری برای استراحت و تجربه‌ای معمولی. اما ناگهان خبر آغاز جنگ به گوش می‌رسد و همه‌چیز تغییر می‌کند. جنگ دوازده‌روزه میان ایران و اسرائیل باعث می‌شود برنامه‌ی سفر به تجربه‌ای پر از هراس و تعلیق تبدیل شود. نویسنده در این میان نه یک گزارشگر رسمی است و نه تحلیل‌گری سیاسی؛ او فقط یک شهروند عادی است که ناخواسته در میان بحران گیر کرده. 

کتاب بیشتر از آنکه به دنبال تحلیل سیاسی یا نظامی باشد، تلاشی است برای ثبت تجربه‌ی انسانی زیستن در شرایطی که هیچ‌کس انتظارش را ندارد. ضابطیان با نثری ساده و صادقانه، لحظه‌هایی را ثبت می‌کند که معمولاً در هیاهوی اخبار جنگ نادیده گرفته می‌شوند؛ لحظه‌هایی پر از اضطراب، امید، سردرگمی و در عین حال تلاش برای زنده ماندن.

ویژگی‌های مثبت کتاب 

• یکی از مهم‌ترین دلایل خواندنی بودن «بلاتکلیف» سبک روایت ضابطیان است. او با زبانی صمیمی و بی‌پیرایه می‌نویسد؛ درست مثل حرف زدن با یک دوست. همین باعث می‌شود حتی سخت‌ترین لحظه‌ها هم برای مخاطب قابل لمس شوند. 
• صداقت روایت: هیچ تلاشی برای بزرگ‌نمایی یا قهرمان‌سازی وجود ندارد. ضابطیان به‌سادگی از ترس‌ها و بلاتکلیفی‌های خودش می‌گوید. 
• زاویه دید انسانی: برخلاف گزارش‌های خبری که جنگ را در قالب آمار و ارقام خلاصه می‌کنند، این کتاب نشان می‌دهد جنگ برای یک فرد عادی چه معنایی دارد. 
• حجم کم، اثر عمیق: با وجود تنها ۹۸ صفحه، کتاب تأثیر زیادی می‌گذارد و خواننده را به فکر فرو می‌برد. 
• ترکیب سفرنامه و خاطره‌نویسی: «بلاتکلیف» ادامه‌ی سنت سفرنامه‌نویسی ضابطیان است، اما این‌بار با ترکیب تجربه‌ی جنگ.

چرا باید این کتاب را بخوانیم؟ 

• خواندن «بلاتکلیف» فقط تجربه‌ای ادبی نیست؛ فرصتی است برای نگاهی تازه به واقعیت‌های جنگ. بسیاری از ما جنگ را فقط در اخبار یا فیلم‌ها دیده‌ایم. این کتاب کمک می‌کند بفهمیم در دل چنین بحرانی بودن چه احساسی دارد. 
• اگر می‌خواهید بفهمید جنگ برای یک فرد غیرنظامی چگونه تجربه‌ای است، این کتاب بهترین گزینه است. 
• اگر دوست دارید با نثری ساده و صمیمی تجربه‌ای متفاوت بخوانید، «بلاتکلیف» شما را ناامید نخواهد کرد. 
• کتاب نشان می‌دهد حتی در بدترین شرایط هم روایتگری می‌تواند راهی برای زنده‌ماندن و معنا دادن به تجربه‌ها باشد.

این کتاب مناسب چه کسانی است؟ 

• علاقه‌مندان به سفرنامه و خاطره‌نویسی. 
• کسانی که دنبال متنی کوتاه و تأثیرگذار هستند. 
• خوانندگانی که دوست دارند تجربه‌ی انسانی بحران‌ها را درک کنند. 
• طرفداران منصور ضابطیان که می‌خواهند وجه تازه‌ای از او ببینند.

معرفی کتاب مشابه: مارک و پلو 

برای درک بهتر جایگاه «بلاتکلیف»، خوب است به نخستین کتاب سفرنامه‌ای ضابطیان یعنی «مارک و پلو» هم نگاهی بیندازیم. این کتاب در سال ۱۳۸۸ منتشر شد و نقطه‌ی شروع مسیر نویسنده در سفرنامه‌نویسی بود. 

«مارک و پلو» مجموعه‌ای از روایت‌های سفر به کشورهای مختلف است؛ از کوچه‌های کوبا گرفته تا خیابان‌های هند و رستوران‌های فرانسه. در این کتاب نویسنده بیش از آنکه به جاذبه‌های گردشگری بپردازد، به آدم‌ها، فرهنگ‌ها و تجربه‌های کوچک روزمره توجه می‌کند. نثر طنزآمیز و صمیمی او باعث شد کتاب به‌سرعت محبوب شود و نگاه تازه‌ای به سفرنامه‌نویسی ایرانی ارائه کند. 

مقایسه‌ی این دو اثر نشان می‌دهد که ضابطیان چگونه از روایت‌های سبک و شاد سفر، به روایتی جدی‌تر و تلخ‌تر از تجربه‌ی جنگ رسیده است. اگرچه «مارک و پلو» لبخند بر لب خواننده می‌نشاند و «بلاتکلیف» بیشتر دلشوره می‌آورد، اما هر دو در یک ویژگی مشترکند: ثبت تجربه‌های انسانی به زبانی ساده و صادقانه.

درباره‌ی نویسنده 

منصور ضابطیان (متولد ۱۳۴۹ در یزد) نویسنده، روزنامه‌نگار و برنامه‌ساز است. او تحصیلاتش را در رشته‌ی روزنامه‌نگاری به پایان رساند و سال‌ها در رسانه‌ها فعالیت کرد. شهرت اصلی او اما به‌خاطر سفرنامه‌هایش است؛ آثاری مثل مارک و پلو، مارک دوپلو، برگ اضافی و سبک سنگین که با زبانی ساده و طنزآمیز روایت شده‌اند. 

ضابطیان همواره کوشیده سفر را نه‌فقط به‌عنوان جابجایی جغرافیایی، بلکه به‌عنوان تجربه‌ای انسانی روایت کند. او در نوشته‌هایش کمتر به آمار و اطلاعات خشک پرداخته و بیشتر به لحظه‌های کوچک و تجربه‌های شخصی توجه کرده است. «بلاتکلیف» در کارنامه‌ی او نقطه‌ی عطفی محسوب می‌شود، زیرا برای نخستین‌بار به‌جای سفرهای آرام، تجربه‌ی ناخواسته‌ی جنگ را ثبت کرده است.

سخن پایانی 

«بلاتکلیف» کتابی است متفاوت، کوتاه اما عمیق. اثری که نشان می‌دهد حتی در دل بحران و جنگ هم می‌توان روایت کرد، نوشت و تجربه را با دیگران در میان گذاشت. این کتاب نه تحلیلی سیاسی است و نه گزارشی نظامی؛ بلکه سندی انسانی است از زیستن در شرایطی که هیچ‌کس انتظارش را ندارد. 

اگر «مارک و پلو» روایت سفرهایی شاد و پر از تجربه‌های فرهنگی بود، «بلاتکلیف» روی تاریک‌تر ماجرا را نشان می‌دهد: سفر ناخواسته به دل ترس و بلاتکلیفی. اما در هر دو اثر، آنچه مشترک است، صداقت و صمیمیت نویسنده در روایت لحظه‌های زندگی است. 

خواندن «بلاتکلیف» به ما یادآوری می‌کند که زندگی همیشه پیش‌بینی‌پذیر نیست. شاید هرکدام از ما روزی در موقعیتی مشابه قرار بگیریم؛ در میانه‌ی جنگ، بحران یا حادثه‌ای ناخواسته. آن‌چه اهمیت دارد، توانایی دیدن و روایت کردن است؛ همان کاری که منصور ضابطیان در این کتاب انجام داده و آن را به تجربه‌ای ماندگار بدل کرده است.