من پیشخدمت شاه انگلیس بودم

کتاب «من پیشخدمت شاه انگلیس بودم» (I Served the King of England) رمانی از نویسندهٔ اهل چک، بهومیل هرابال (Bohumil Harbal) است که داستانِ آن در پراگ دههٔ ۱۹۴۰ در طول اشغال نازی‌ها و اوایل کمونیسم اتفاق می‌افتد. هرابال این کتاب در دورهٔ سانسور اوایل دههٔ ۱۹۷۰ نوشت و کتاب رسماً در سال ۱۹۸۳ منتشر شد. این رمان بسیار تأثیرگذار است و زندگی مرد جوانی را در دورهٔ پرآشوب پیرامون جنگ جهانی دوم دنبال می‌کند که پیشخدمت و بسیار جاه‌طلب است و در نهایت به ثروت و جایگاهی می‌رسد. این رمان از سفر این مرد جوان می‌گوید؛ از خدمت در هتل‌های مجلل گرفته تا ازدواج با یک زن آلمانی و درنهایت از دست‌دادن همه چیز و به موضوعاتی مثل طمع، غرور و جست‌وجوی پوچ موفقیت می‌پردازد. هرابال از دیدگاه ساده‌لوحانه و اغلب طنز شخصیتش برای آشکار کردن سازش‌های اخلاقی مردم تحت رژیم‌های تمامیت‌خواه و پوچی جاه‌طلبی مادی استفاده می‌کند.

درباره‌ٔ کتاب 
.

داستان «من پیشخدمت شاه انگلیس بودم» دربارهٔ یک شخصیت اصلی بی‌نام است. داستان در زمان پس از جنگ جهانی دوم و در کشور چک اسلواکی سابق و چک کنونی روایت می‌شود. راوی در شروع داستان خدمتکار هتل است و طنز جالب هرابال که یکی از مشخصه‌های آثار اوست، از همان ابتدای داستان کاملاً مشخص است. رئیس هتل در شروع کار گوش راوی را می‌پیچاند و به او تذکر می‌کند که نه باید چیزی ببیند و نه چیزی بشنود و از او می‌خواهد که دقیقاً همین جمله را تکرار کند. راوی با حیرت این جمله را آغاز می‌‌کند و سپس کارش را در هتل آغاز می‌کند.

راوی اما عادات‌، آرزوها و ریاکاری‌های مهمانان ثروتمندی که به آن‌ها خدمت می‌کند را مشاهده کرده و می‌آموزد که چگونه جذابیت، فریبکاری و شانس می‌تواند موجب پیشرفت یک مرد در جامعه شود. شیفتگی او به قدرت و موفقیت او را به تقلید از طبقهٔ ثروتمند سوق می‌دهد. او نه‌تنها به دنبال ثروت، بلکه به دنبال اعتبار و حس تعلق نیز هست. هرابال از طریق شخصیت‌های عجیب‌وغریب و تجربیات شخصیت اصلی‌اش در هتل‌های مجلل، تصویری واضح از جهانی غرق در ظواهر و جاه‌طلبی ترسیم کرده است.

با تاریک‌تر شدن فضای سیاسی اروپا و ظهور نازیسم و نزدیک‌شدن به جنگ، داستان راوی به بازتابی از بحران اخلاقی و معنوی یک ملت تبدیل می‌شود. او دست به انتخاب‌هایی می‌زند که تعادل ناپایدار میان بقا و صداقت را آشکار می‌کند.

ویژگی‌های برجسته‌ٔ کتاب 
.

«من پیشخدمت شاه انگلیس بودم» به دلیل ترکیب استادانهٔ طنز، کنایه و تأمل اخلاقی یکی از بهترین آثار هرابال است. این رمان پوچی جاه‌طلبی‌ انسان و شکنندگی ارزش‌های اخلاقی را در دوران هرج‌ومرج سیاسی به تصویر می‌کشد. نثر شاعرانهٔ هرابال سرشار از تصاویر زنده است و رویدادهای ساده را به تأملات عمیقی در مورد زندگی، حرص و طمع و شرایط انسانی تبدیل می‌کند. هرابال از طریق ساده‌لوحی اما زیرکی شخصیت اصلی‌اش، خواننده را به تأمل و زیر سؤال بردن معنای موفقیت دعوت می‌کند. ویژگی‌های برجستهٔ این کتاب عبارت‌اند از:

• روایت منحصر به فرد: داستان از طریق دیدگاه اول شخص روایت می‌شود که معصومیت، شوخ‌طبعی و کنایه را در هم می‌آمیزد تا حقایق عمیق‌تری در مورد رفتار انسان را آشکار کند.
• ترکیب کمدی و تراژدی: هرابال به طرز استادانه‌ای طنز را با لحظات تکان‌دهنده و اغلب دلخراش ترکیب می‌کند تا تناقضات زندگی را نشان بدهد. 
• تفسیر اجتماعی و سیاسی: این رمان به طور ظریفی جاه‌طلبی طبقاتی، ملی‌گرایی و سازش اخلاقی تحت حکومت تمامیت‌خواه را نقد می‌کند.
• نثر غنی و سینمایی: سبک نوشتاری هرابال غنی، ریتمیک و بصری است. او تجربیات روزمره را به صحنه‌های زنده و تقریباً سینمایی تبدیل می‌کند.
• عمق فلسفی در زیر سادگی: این کتاب در زیر سطح طنزآمیز خود، به بررسی سوالات وجودی در مورد عزت نفس، قدرت و رستگاری می‌پردازد.

بازخورد به رمان «من پیشخدمت شاه انگلیس بودم»
.

کتاب «من پیشخدمت شاه انگلیس بودم» داستانی شاد و پیکارسک است که با ماجراجویی‌های بارون مونشهاوزن‌گونه آغاز می‌شود و با اشک و تنهایی که نمونه‌ای از بزرگ‌ترین آثار هرابال است، به پایان می‌رسد. جیمز وود، نقد کتاب لندن (James Wood, London Review of Books)

اقتباس از کتاب «من پیشخدمت شاه انگلیس بودم»
.

پس از سقوط کمونیسم، ییژی مِنزل (Jiří Menzel) فیلم‌ساز اهل چک تلاش کرد تا از این کتاب یک فیلم بسازد. او در گذشته چندین فیلم براساس آثار هرابال ساخته بود. مبارزه برای ساخت فیلم بر اساس این کتاب بسیار عمومی شد و در سال ۱۹۹۸ به اوج خود رسید، زمانی که مِنزل پس از شنیدن این‌که تهیه‌کننده‌اش حقوق فیلم را فروخته است، در جشنوارهٔ بین‌المللی فیلم کارلووی واری به تهیه کننده حمله کرد و او را با چوب بزرگی زد. این چوب بعداً در حراج فروخته شد. حقوق فیلم بین تهیه‌کنندگان مختلف دست‌به‌دست شد و در مقطعی قرار بود تا یک سریال تلویزیونی بر اساس آن ساخته شود. در اوایل دههٔ ۲۰۰۰ فیلمی در دست ساخت بود اما درنهایت مِنزل کارگردانی فیلم را برعهده گرفت. فیلم «من پیشخدمت شاه انگلیس بودم» محصول مشترک شرکت‌های چک، اسلواکی، آلمانی و مجارستانی در ۲۱ دسامبر ۲۰۰۶ در جمهوری چک به نمایش درآمد.

این کتاب مناسب چه کسانی است؟ 
.

این کتاب مناسب علاقه‌مندان به داستان‌های ادبی است و همچنین کسانی که از مطالعهٔ تاریخ و روان‌شناسی انسان لذت می‌برند. خوانندگانی که داستان‌های شخصیت‌محور را دوست داشته باشند نیز از مطالعهٔ این کتاب لذت خواهند بُرد. این کتاب به‌ویژه مناسب کسانی است که از مطالعهٔ آثار نویسندگانی مانند فرانتس کافکا یا میلان کوندرا لذت می‌برند. دانشجویان تاریخ، فلسفه یا ادبیات مدرن اروپا نیز به دلیل نقد ظریفش از جاه‌طلبی اجتماعی و تأمل در مبارزات اخلاقی مردم عادی این کتاب را بسیار ارزشمند خواهند یافت.

چرا رمان «من پیشخدمت شاه انگلیس بودم» را بخوانیم؟ 
.

• پوچی و زیبایی جاه‌طلبی انسان را به تصویر می‌کشد: شخصیت اصلی هرابال، مردی معمولی است که رویاهای خارق‌العاده ثروت و شناخت او را به حرکت در می‌آورد. سفر او جنبه‌های طنز و تراژیک جاه‌طلبی را آشکار می‌کند و نشان می‌دهد چگونه دنبال کردن جایگاه می‌تواند هم رضایت و هم پوچی را به ارمغان بیاورد. خوانندگان خود را در تناقضات شخصیت اصلی می‌بینند. هرابال از طریق طنز و کنایه نشان می‌دهد که جاه‌طلبی، اگرچه طبیعی است، اغلب ما را به سمت رویارویی با حقایق ناراحت‌کننده در مورد اینکه چه کسی هستیم و چه چیزهایی را بیش از همه ارزشمند می‌دانیم، سوق می‌دهد.
• نگاهی تیزبینانه اما دلسوزانه به تاریخ و جامعه ارائه می‌دهد: زمان روی دادن وقایع کتاب یعنی در چکسلواکی قبل، حین و بعد از جنگ جهانی دوم، به عنوان پس‌زمینه‌ای برای تأمل گسترده‌تر در مورد رفتار انسان تحت فشار عمل می‌کند. هرابال در مورد سیاست یا اخلاق سخنرانی نمی‌کند؛ در عوض، او اجازه می‌دهد زندگی عادی داستان را روایت کند. از نگاه شخصیت اصلی، خوانندگان شاهدند که چگونه ایدئولوژی و طمع، انتخاب‌های مردم را تحریف می‌کند. با این حال، لحن هرابال همچنان همدلانه است و نشان می‌دهد که حتی افراد ناقص نیز محصول شرایط خود هستند. این نگاه تاریخی ظریف، رمان را هم آموزشی و هم عمیقاً انسانی می‌کند.
• نثر، شاعرانه، طنزآمیز و فراموش‌نشدنی دارد: سبک نوشتاری هرابال برخلاف سایر سبک‌ها، پر از جملات طولانی و روان که ریتم تفکر و گفت‌وگو است. تکنیک او باعث می‌شود حتی صحنه‌های پیش پا افتاده هم زنده و معنادار به نظر برسند. نتیجه این است که با رمانی متفاوت روبه‌رو خواهید شد که مانند گوش دادن به یک استاد می‌ماند. خوانندگان نه تنها به اتفاقات، بلکه به نحوهٔ روایت هرابال نیز جذب می‌شوند.

کتاب «من پیشخدمت شاه انگلیس بودم» را بخوانید چون داستانی از ظهور و سقوط یک مرد است و به کاوشی عمیقاً بصیرت‌آمیز در جاه‌طلبی انسان، سازش اخلاقی و جست‌وجوی معنا در جهانی ناپایدار پرداخته است. هرابال در آثارش طنز را با مالیخولیا در هم می‌آمیزد و خواننده را به خنده در پوچی‌های زندگی می‌اندازد و در عین‌حال به حقایق تاریک‌تر نیز اشاره می‌کند. این رمان نگاهی جادوانه به چگونگی گذر مردم عادی از قدرت، غرور و فقدان داشته و به سبکی بسیار زیبا و خواندنی نوشته شده است.

درباره‌ٔ نویسنده 
.

بهومیل هرابال نویسندهٔ اهل چک بود که در ۱۹۱۴ به دنیا آمد و در ۱۹۹۷ درگذشت. او را اغلب به‌خاطر نثر زنده و شاعرانه‌اش و توانایی‌اش در به‌تصویر کشیدن پوچی و زیبایی زندگی، یکی از بهترین نویسندگان چک قرن بیستم می‌دانند. هرابال در چکسلواکی به دنیا ‌آمد و در شهر کوچک نیمبورک بزرگ شد، جایی که ناپدری‌اش یک کارخانهٔ‌ آبجوسازی را اداره می‌کند و مکانی که بعدها الهام‌بخش بسیاری از نوشته‌های او شد. هرابال در دانشگاه چارلز در پراگ حقوق خواند و در سال ۱۹۴۶ فارغ‌التحصیل شد اما هیچ‌وقت به سراغ کار حقوقی نرفت. درعوض، او در طول زندگی‌اش مشاغل متنوعی را تجربه کرد و این تجربیات متنوع به درک عمیق او از زندگی مردم عادی و زندگی طبقهٔ کارگر منجر شد و در داستان‌هایش نقش محوری پیدا کرد.

او دیر شروع به نوشتن کرد اما به سرعت تبدیل به یکی از مهم‌ترین نویسندگان چک شد. از جمله شناخته‌شده‌ترین کتاب‌های او می‌توانیم به «قطارهای تحت‌نظر» (Ostře sledované vlaky) اشاره کنیم که اقتباس سینمایی آن در سال ۱۹۶۷ برندهٔ جایزهٔ اسکار شد. هرابال با وجود زندگی در یک رژیم کمونیستی سرکوبگر، توانست مخالفت خود را به طور ظریفی از طریق طنز و تمثیل بیان کند ولی مجبور می‌شد آثارش را با نام مستعار در خارج از کشور منتشر کند. او در سرزمین مادری خود محبوب شد و به دلیل صداقت تزلزل‌ناپذیر و واقع‌گرایی شاعرانه‌اش در سطح بین‌المللی به شهرت رسید. در سال ۱۹۹۷ هرابال پس از سقوط از پنجره‌ای در پراگ هنگام غذا دادن به کبوترها، به‌طرز غم‌انگیزی درگذشت. از مشهورترین آثارش در ایران می‌توانیم به «تنهایی پُرهیاهو» (Too Loud a Solitude) اشاره کنیم.

معرفی کتاب مشابه: شوخی (The Joke)
.

کتاب «شوخی» اثر میلان کوندرا (Milan Kundera) نویسندهٔ اهل چک است که به‌خاطر کاوش‌های تیزبینانه‌اش در باب طنز، سیاست و طبیعت انسان شناخته می‌شود. این کتاب داستان لودویک، دانشجوی دانشگاه در چکسلواکی کمونیست را روایت می‌کند که کارت پستال کنایه‌آمیزی برای دوست دخترش می‌فرستد و در آن دربارهٔ حزب و انقلاب شوخی می‌کند. چیزی که او به عنوان یک شوخی بی‌ضرر در نظر دارد، به یک اشتباه تبدیل شده و زندگی‌اش را برای همیشه تغییر می‌دهد. مقامات شوخی او را جدی می‌گیرند و او از دانشگاه و حزب کمونیست اخراج می‌شود. سال‌ها بعد، لودویک به دنبال انتقام از مردی است که مسئول سقوط اوست، اما وقتی سعی می‌کند حساب را صاف کند، متوجه می‌شود که احساسات، سیاست و سرنوشت انسان بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی است که تصور می‌کرد. کوندرا از این داستان تراژیک-کمدی برای افشای پوچی‌های تمامیت‌خواهی و مرز شکننده‌ی بین آزادی شخصی و کنترل سیاسی استفاده می‌کند.

مانند رمان «من پیشخدمت شاه انگلیس بودم»، میلان کوندرا نیز در «شوخی» طنز را با تراژدی در هم می‌آمیزد تا چگونگی شکل‌گیری افراد توسط نیروهای تاریخ را به تصویر بکشد. هر دو نویسنده، مردان عادی را به تصویر می‌کشند که جاه‌طلبی‌ها و آرزوهایشان با پوچی سیستم‌هایی که تحت آن زندگی می‌کنند، در تضاد است. در هر داستان، طنز به ابزاری برای آشکار کردن پیامدهای عمیق اخلاقی و عاطفی زندگی در جامعه‌ای تبدیل می‌شود که در آن طعنه و بی‌رحمی در کنار هم وجود دارند. از جمله شباهت‌های این کتاب می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• زمینه تاریخی: هر دو رمان در چکسلواکی قرن بیستم اتفاق می‌افتند و بررسی می‌کنند که چگونه سیستم‌های سیاسی سرنوشت افراد را شکل می‌دهند.
• لحن طنز: هر دو از طعنه و طنز سیاه برای انتقاد از اقتدار، ایدئولوژی و حماقت انسان استفاده می‌کنند. 
• قهرمانان معمولی: شخصیت‌های اصلی هر دو کتاب، مردانی عادی هستند که جاه‌طلبی‌هایشان آن‌ها را به موقعیت‌های پوچ یا تراژیک سوق می‌دهد.
• جاه‌طلبی و پشیمانی: هر دو رمان بررسی می‌کنند که چگونه رویاها و غرور شخصی می‌توانند زندگی فرد را نابود یا از نو تعریف کنند.
• ترکیبی از کمدی و تراژدی: هرابال و کوندرا خنده را با درد ادغام می‌کنند و نشان می‌دهند که طنز می‌تواند هم بی‌رحمی زندگی را آشکار کند و هم آن را کاهش دهد.
• نقد جامعه: هر نویسنده از داستان شخصی یک مرد برای انعکاس ریاکاری و پوچی تاریخ یک ملت استفاده می‌کند.

سخن پایانی

 .
کتاب «من پیشخدمت شاه انگلیس بودم» تصویری خیره‌کننده از جاه‌طلبی، معصومیت و پوچی انسان در پس‌زمینهٔ اروپای قرن بیستم است. نویسنده در این رمان نشان می‌دهد که چطور شخصیت اصلی داستانش از یک پیشخدمت فروتن به مردی تبدیل می‌شود که به‌نظر همه چیز از ثروت و مقام گرفته تا حتی عشق را دارد، اما هرابال از این صعود خود برای آشکار کردن پوچی موفقیت مادی زمانی که با اخلاق یا خودآگاهی واقعی همراه نباشد، استفاده می‌کند. او از طریق سفر طنز اما تراژیک شخصیت اصلی داستان، تناقضات جامعه‌ای را به تصویر می‌کشد که شیفتهٔ ظواهر است؛ جایی که حتی کوچک‌ترین انسان هم می‌تواند رویای عظمت در سر بپروراند و تاریخ هم به صحنه و نمایشی مضحک تبدیل می‌شود.

هرابال در این روایت منحصربه‌فرد خود، وقایع عادی را به چیزهای خارق‌العاده تبدیل می‌کند و دنیای پیشخدمت‌ها، هتل‌ها و ضیافت‌ها را به جهانی کوچک از آرزوها و حماقت‌های انسانی تبدیل می‌کند. نثر غنی او سرشار از کنایه و شفقت است تا به خواننده نشان بدهد که زیبایی را حتی در پوچی و شکستگی می‌توان یافت. رویدادهای سورئال و شخصیت‌های عجیب‌وغریبِ هرابال در این رمان، ارزش‌های متغیر یک ملت در آشفتگی را منعکس کرده و هرابال از طریق آن‌ها طنز و تراژدی بقا را در جهانی که اغلب فراموش می‌کند چه چیزی واقعاً مهم است، آشکار می‌کند.

این کتاب دربارهٔ موفقیت یک مرد نیست، بلکه تأملی بر معنای زندگی در جهانی آشفته است. نویسنده در این کتاب خواننده را به چالش می‌کشد تا از خود بپرسد آیا رضایت در ثروت و شناخت نهفته است یا باید انسانیت را پذیرفت. در پایان با مطالعهٔ رمان «من پیشخدمت شاه انگلیس بودم» نه‌تنها سرگرم می‌شوید، بلکه با حقایقی تکان‌دهنده نیز مواجه خواهید شد.