بازگشت ناممکن

کتاب «بازگشت ناممکن» (L'Impossible Retour) با عنوان انگلیسی (The Impossible Return) رمانی زندگینامه‌ای ‌اثر آملی نوتومب (Amélie Nothomb) نویسندهٔ بلژیکی فرانسوی‌زبان است که در سال ۲۰۲۴ منتشر شد. آثار املی نوتومب در زمرهٔ پرفروش‌ترین کتاب‌های ادبی فرانسه قرار دارند. از علل موفقیت این نویسنده می‌توان به سبک نگارش خاص، خلاقیت برای پردازش شخصیت‌های بدیع و داستان‌های جذاب اشاره کرد که این مسئله خود می‌تواند ناشی از تجربهٔ زیستهٔ چندفرهنگی و شناخت او از جوامع مختلف باشد. این کتاب، تأمل‌برانگیز و سرشار از احساسات است و نویسنده در آن به موضوعاتی مانند عزیمت، هویت و ماهیت تسخیر‌کنندهٔ خاطرات پرداخته است. در این کتاب نوتومب به تنش روان‌شناختی و فلسفی بین میل بازگشت به خانه و درک این موضوع می‌پردازد که شاید خانه آن‌طور که فرد به‌خاطر می‌آورد، دیگر وجود نداشته باشد.

درباره‌ٔ کتاب 
.

داستان «بازگشت ناممکن»، دربارهٔ بازگشت آمیلی نوتومب به خانه است. نوتومب در بلژیک به دنیا آمد اما به‌طور استعاری ادعا کرده که در کوبهٔ ژاپن متولد شده است. او در سنین بسیار کم به ژاپن رفت چون پدرش در آنجا دیپلمات بود. او قبل از این‌‌که شغل پدرش تغییر کند، پنج سال اول زندگی خود را در آنجا گذراند. او دوباره در جوانی به ژاپن بازگشت، چون تصمیم گرفت مدتی در توکیو زندگی کند. ظاهراً دست سرنوشت برنامهٔ دیگری برای او داشت و او ابتدا به بروکسل و سپس به پاریس رفت.

با این‌که آملی در فرانسه ماند و از زندگی در‌ آنجا خوشحال است، اما هرگاه مردم از او می‌پرسند که چرا در پاریس زندگی می‌کند او می‌گوید می‌خواهد سفر کند. درنهایت او به ژاپن بازگشت، جایی که فیلمی هم در مورد او ساخته شد. اما ماجرای بازگشت نوتومب به ژاپن خود داستانی پیچیده و عجیب دارد. در سال ۲۰۲۱ دوست آملی جایزهٔ نیپِس را بُرد که البته این سایت نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۱ جایزه از آنِ فرد دیگری شده است، بنابراین باید فرض کنیم که دوست آملی خیالی است.

جایزهٔ دوست آملی دو بلیط به هر مقصدی بود و او ژاپن را انتخاب کرد و نوتومب را به عنوان همراه سفر خود برگزید، به‌خصوص به این دلیل که نوتومب این کشور را می‌شناخت و می‌توانست به ژاپنی صحبت کند. کووید هم کمکی به اوضاع نکرد و پرواز به تأخیر افتاد. در نهایت آن‌ها پروازی پیدا می‌کنند و به‌ لطف جنگ اوکراین و تغییر مسیر پروازها سفرشان دو ساعت طول می‌کشد. 

هنگام ورود به توکیو، او شهر را به یاد می‌آورد اما نمی‌داند که چگونه قسمت های مختلف خاطراتش را به یکدیگر متصل کند. در طول اقامتش در ژاپن او سعی می‌کند دوباره با این شهر و فرهنگ دوران کودکی خود ارتباط بگیرد.

ویژگی‌های برجسته‌ٔ کتاب 
.

«بازگشت ناممکن» اثری تأثیرگذار است که تنش بین خاطره و واقعیت، گذشته و حال را به تصویر می‌کشد. نوتومب با نثر منحصربه‌فرد و شاعرانه‌اش و البته دقت روان‌شناختی‌اش روایتی از داستان سفر خود به ژاپن را نوشته است. نثر مینیمالیستی اما برانگیزانندهٔ نوتومب باعث می‌شود که خواننده سنگینی فقدان و اشتیاق به تعلق را به راحتی در این داستان احساس کند. نویسنده از طریق کاوش در هویت، بیگانگی و شکاف پُرنشدنی بین آنچه بودیم و آنچه شده‌ایم، شکنندگی انسان و ماهیت گریزان خانه را به نمایش گذاشته است. ویژگی‌های برجستهٔ این کتاب عبارت‌اند از:

• عمق فلسفی: نوتومب یک مضمون ساده را به تأملی در مورد زمان، هویت و برگشت‌ناپذیری تجربه تبدیل می‌کند. این کتاب این سوال را مطرح می‌کند که آیا می‌توان واقعاً به گذشته، چه از نظر جسمی و چه از نظر احساسی، بازگشت.
• زبان شاعرانه و مینیمالیستی: نثر نوتومن در این کتاب مختصر اما سرشار از احساسات است و به سکوت و ظرافت اجازه می‌دهد تا بیش از توصیفات مفصل، مفاهیم را منتقل کنند. این امر باعث می‌شود خواندن این کتاب برایتان بیشتر جذاب شود.
• واقع‌گرایی عاطفی و روان‌شناختی: آشفتگی و اشتیاق درونی شخصیت اصلی به طرز چشمگیری اصیل به نظر می‌رسد. بینش نوتومب نسبت به احساسات انسانی، به رمان کیفیتی خام و شخصی می‌بخشد. 
• مضمون تعلق: اگرچه داستان ریشه در تجربه‌ٔ یک فرد دارد، اما منعکس‌کنندهٔ یک مبارزهٔ‌ مشترک میان انسان‌ها یعنی جستجوی مداوم ما برای معنا، هویت و مکانی است که احساس می‌کنیم واقعاً به آن تعلق داریم.
• طنز خاص نوتومب: این کتاب با وجود لحن مالیخولیایی‌اش، با طنز و بذله‌گویی ملایمی آمیخته شده است و به خوانندگان یادآوری می‌کند که نوتومب حتی در مواجهه با درد عاطفی، دیدگاهی شفاف و اغلب بازیگوشانه نسبت به تناقضات زندگی انسان دارد.

بازخوردها به رمان «بازگشت ناممکن»
.

• رمان آملی نوتومب یک اثر بسیار خوب و بازگشتنی به ژاپنِ پُر از نوستالژی است. (La Libre Belgique)

• خواندن این رمان درست مانند پرواز با هواپیمایی بود که در ارتفاع بسیار بالایی از ژاپن عبور می‌کند. لونیر (L'Avenir)

این کتاب مناسب چه کسانی است؟ 
.

این کتاب مناسب علاقه‌مندان به آثار نوتومب و کسانی است که به خواندن کتاب‌هایی دربارهٔ هویت، نوستالژی یا احساس گیج‌کنندهٔ غریبگی هنگام بازگشت به خانه را تجربه کرده‌اند. دوست‌داران ادبیات فلسفی و تأمل‌برانگیز و همچنین علاقه‌مندان به آثار روان‌شناختی نیز از مطالعهٔ این کتاب بسیار لذت خواهند بُرد.

چرا رمان «بازگشت ناممکن» را بخوانیم؟
.

• تأملی عمیق در هویت و تغییر: داستان «بازگشت ناممکن» خوانندگان را دعوت می‌کند تا عمیقاً در مورد چگونگی تغییر ما توسط زمان فکر کنند. نوتومب نشان می‌دهد که بازگشت به نسخهٔ قبلی خود یا به مکانی از گذشته هرگز واقعاً امکان‌پذیر نیست، زیرا هم جهان و هم خود درونی ما در حرکت مداوم هستند. این کتاب به آینه‌ای تبدیل می‌شود که خوانندگان می‌توانند از طریق آن تکامل خود را بررسی کنند و ببینند چگونه تغییر کرده‌اند، چه چیزی را از دست داده‌اند و چه چیزی را به دست آورده‌اند.
• سبک نگارش مینیمالیستی اما از نظر احساسی قدرتمند: نثر آملی نوتومب به خاطر ایجازش شناخته می‌شود یعنی در داستان‌هایش هر کلمه مهم است. او با خویشتن‌داری می‌نویسد، اما سادگی‌اش عمق عظیمی دارد. زیبایی نوشته او در قدرت آرام آن نهفته است: او به جای غرق کردن خوانندگان با جزئیات، آنها را به فضایی از درون‌نگری می‌برد که در آن لحظات کوچک بار احساسی زیادی دارند. 
• وصف احساس آوارگی یا دلتنگی: چه از سرزمین مادری خود دور شده باشید، چه از روابط قدیمی خود فراتر رفته باشید، یا صرفاً در زندگی خود احساس غریبه بودن کرده باشید، این کتاب شما را تحت تأثیر قرار خواهد داد. نوتومب درد نوستالژی را نه به عنوان ضعف، بلکه به عنوان بخش اساسی انسان بودن به تصویر می‌کشد. او از طریق اشتیاق شخصیتش برای بازگشت، بررسی می‌کند که چگونه حافظه ما را شکل می‌دهد و چگونه مواجهه با گذشته گاهی تنها راه پیش رفتن است.
• به تصویر کشیدن جوهره صدای ادبی آملی نوتومب: برای خوانندگانی که علاقه‌مند به کاوش در آثار نوتومب هستند، این رمان ترکیبی از شوخ‌طبعی، مالیخولیا و خودآگاهی خاص او را در خود جای داده است. این اثر هم صمیمی و هم جهانی، هم تراژیک و هم طعنه‌آمیز است. خواندن «بازگشت ناممکن» راهی برای تجربهٔ ظرافت و هوش عاطفی است که نوتومب را به یکی از متمایزترین نویسندگان مدرن اروپا تبدیل کرده است.

کتاب «بازگشت ناممکن» را بخوانید چون کاوشی زیبا در معنای تعلق، به‌خاطر آوردن و تغییر است. نوتومب از طریق زبان ظریف و بینش احساسی خود، شما را دعوت می‌کند تا با رابطهٔ خود با گذشته و هویت‌هایی که پشت سر گذاشته‌اید، روبه‌رو شوید. نویسنده حقیقت را در خام‌ترین و انسانی‌ترین شکل ممکن در این رمان به تصویر کشیده است. داستان او احساس جهانی تمایل به بازگشت را به تصویر کشیده و نشان می‌دهد که شاید بازگشت آن چیزی نباشد که ما به دنبالش هستیم و وقتی بازگردیم متوجه می‌شویم که خیلی پیش از این‌ها، همه‌چیز را کنار گذاشته‌ایم.

درباره‌ٔ نویسنده 
.

بارونس فابین کلر نوتومب که بیشتر با نام مستعار اَمِلی نوتومب شناخته می‌شود،  نویسندهٔ بلژیکی فرانسوی‌زبان است که در سال 1967 در ژاپن به دنیا آمد. او بخشی از دوران کودکی‌اش را در آسیا سپری کرد. او نویسنده‌ای پرکار است که اولین رمانش «بهداشت قاتل» را در بیست و شش سالگی منتشر کرد. تقریباً از آن زمان سالی یک کتاب از او منتشر می‌شود و رمان‌هایش جزو پرفروش‌ترین آثار ادبی هستند و به چندین زبان ترجمه شده‌اند. عنوان بارونس را فیلیپ پادشاه بلژیک به او اعطا کرده است. رمان طنز او «ترس و لرز» دربارۀ زندگی شرکتی در ژاپن برندۀ جایزۀ فرهنگستان فرانسه در سال 1999 شد و نویسنده در سال 2015 به عضویت آکادمی سلطنتی زبان و ادبیات فرانسه در بلژیک در آمد. از دیگر آثار املی نوتومب که به فارسی ترجمه شده‌اند می‌توان به «پدر کشی»، «بالون‌ها»، «اولین خون»، «نام‌های بی‌جنسیت»، «جنایت کنت نوویل»، «قلبت را به تپش وادار»، «آنته کریستا»، «خطابه‌ها» و «سفر زمستانی» اشاره کرد.

معرفی کتاب‌ مشابه: بازگشت به خانه (Homecoming)
.

 
کتاب «بازگشت به خانه» اثر جیرو اوساراگی (jiro osaragi) رمان‌نویس و مورخ معتبر ژاپنی در قرن بیستم نیز یکی از این آثار ارزشمند قدیمی است. اوساراگی که به‌خاطر نوشتن داستان‌های تاریخی‌اش به شهرت رسیده است، در این رمان ماهرانه رویدادهای واقعی را با داستان‌سرایی غنی در هم آمیخته است. آثار این نویسنده هم درک عمیقی از میراث فرهنگی ژاپن به دست می‌دهند و هم استعداد یک رمان‌نویس را به نمایش می‌گذارند. وقایع این رمان حول‌محور مورویا کیگو می‌چرخد که پس از جنگ به ژاپن نزد دختر جوانش بازمی‌گردد و با چشم‌انداز تغییریافتهٔ سرزمین مادری‌اش روبه‌رو می‌شود.

این کتاب از نظر هستهٔ احساسی و فلسفی خود مشترکات زیادی با کتاب «بازگشت ناممکن» دارد. هر دو رمان، سرخوردگی ناشی از مواجهه با تغییر را بررسی می‌کنند، تغییری که زمان به طور برگشت‌ناپذیری آن را تغییر داده است. با وجود زمینه‌های فرهنگی متفاوت، هر دو داستان حقیقت جهانی را آشکار می‌کنند که بازگشت هرگز واقعاً ممکن نیست زیرا گذشته فقط در ذهن انسان وجود دارد. از جمله شباهت‌های هر دو کتاب می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• موضوع بازگشت غیرممکن: هر دو رمان بر مبارزهٔ عاطفی و وجودی تلاش برای بازگشت چه از نظر جسمی یا روحی به مکان یا زمانی که دیگر وجود ندارد، تمرکز دارند. عمل بازگشت به خانه به استعاره‌ای برای مواجهه با تغییر و فقدان تبدیل می‌شود.
• آوارگی و بیگانگی: در هر دو اثر، شخصیت‌های اصلی احساس عمیقی از بیگانگی را تجربه می‌کنند. آن‌ها با این‌که به خانه می‌رسند ولی باز هم احساس آوارگی دارند.
• تأملی بر هویت و دگرگونی: هر دو کتاب بررسی می‌کنند که چگونه زمان و تجربه، هویت را تغییر می‌دهند. شخصیت‌ها مجبور می‌شوند بپذیرند که آنچه در گذشته بودند دیگر با آنچه اکنون شده‌اند، همسو نیست و بر ماهیت سیال و شکنندهٔ خود تأکید می‌کنند.
• لحن احساسی مالیخولیا و نوستالژی: هر دو نویسنده روایت‌های خود را با لحنی تلخ و شیرین، شاعرانه، تأمل‌برانگیز و آمیخته با غم القا می‌کنند. نثر آنها درد نوستالژی را به تصویر می‌کشد و در عین حال زیبایی و اجتناب‌ناپذیری آن را نیز تصدیق می‌کند.

سخن پایانی 
.

رمان «بازگشت ناممکن» صرفاً داستانی دربارهٔ بازگشت به خانه نیست، بلکه تأملی دربارهٔ غیرممکن بودن انجام واقعیِ این کار است. این رمان ایدهٔ بازگشت را از یک عمل فیزیکی به یک جست‌وجوی معنوی و روان‌شناختی تبدیل کرده و نشان می‌دهد که حس هویت ما در مواجهه با تغییر چقدر شکننده می‌شود. نوتومب خواننده را به سمت چشم‌اندازی ظریف و احساسی می‌کشاند که در آن خاطره با تخیل محو می‌شود و خانه دیگر یک مکان نیست، بلکه حالتی از اشتیاق است. 

نثر نوتومب در مورد صحبت با درد خاموش انسان‌ها در این اثر بسیار متفاوت است. او هم‌زمان به سراغ بخشی می‌رود که هنوز آرزوی گذشته را دارد، حتی با علم به این‌که گذشته دور از دسترس است. نوتومب از طریق خویشتن‌داری و نثر درون‌نگر خود، به سراغ احساساتی مانند نوستالژی، بیگانگی و درک تلخ و شیرین رشد می‌رود که به ندرت بیان می‌کنیم. شخصیت او با نوعی وزن شاعرانه حرکت می‌کند و نه‌تنها بار خاطرات خود، بلکه بار دانستن را نیز به دوش می‌کشد.

این رمان به ما یادآوری می‌کند که عمل بازگشت هرگز در مورد بازیابی آنچه از دست رفته نیست، بلکه در مورد کشف دوبارهٔ کسی است که به آن تبدیل شده‌ایم. این کتاب به ما می‌آموزد که هر بازگشتی در حقیقت رویارویی با خودمان است. در نهایت نوتومب برای عدم امکان بازگشت سوگواری نمی‌کند، بلکه شجاعتی را که برای حرکت به جلو و پذیرش ناپایداری نیاز است را جشن می‌گیرد.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:
.

هیچ قاره‌ای به دلخواهِ خود از قاره‌ای دیگر جدا نمی‌شود. پس از شکاف‌های ناشی از دگرگونی‌های پوستهٔ زمین، فقط یک دریا و یک خشکی بود؛ جزیره‌ای واحد به نام پانژه. تبعیدی وجود نداشت، فقط کافی بود مدت مدیدی راه بروی، به‌طور حتم به بستگان و آشنایانت می‌پیوستی. 

هر عزیمتی نوعی جدایی و سرگشتگی است. به‌نظرم در جایگاهی قرار گرفته‌ام که می‌دانم چه می‌گویم، از وقتی یادم می‌آید دائم جابه‌جا می‌شدیم. پدر و مادرم که دیپلمات بودند پیوسته از کشوری به کشور دیگر نقل‌مکان می‌کردند و هر بار بیش‌از‌پیش به فرزندانشان لطمهٔ روحی می‌زدند. من نه‌تنها به این وضع خود نگرفتم، بلکه هر عزیمتی در من حساسیتی برمی‌انگیخت.

در نوجوانی قسم خورده بودم که هروقت بالغ شدم مکان مطلق زندگی‌ام را پیدا کنم و بعد از آنجا تکان نخورم. در بیست‌ویک‌سالگی تصمیم گرفتم این مکان برگزیده توکیو باشد. تصمیم فاجعه‌باری بود. به بروکسل بازگشتم، ولی شک کردم که آنجا هم بتواند خانهٔ من باشد. خدایان این تصمیم بدهی را نپذیرفتند و مرا روانهٔ پاریس کردند و من مانند پرنده‌ای در سرزمین گربه‌ها فرود آمد. در اوج ناباوری، عمیقاً دل‌باختهٔ این شهر پرخطر شدم. بروکسل را به‌عنوان راه‌حلی جایگزین برای خودم نگه داشتم و اجازه دادم آشفتگی پاریس بر من فائق آید.