ایران صفوی در عصر امپراتوری ها (امیر کبیر)

قرن‌های شانزدهم و هفدهم شاهد تأسیس رژیم جدید صفوی در ایران بود. صفویان، علاوه بر اتحاد مجدد سرزمین‌های ایران تحت یک حکومت، با معرفی تشیع به عنوان مذهب رسمی دولت، نقشی اساسی در دگرگونی مذهبی ایران داشتند و از این طریق و همچنین طرق دیگر، پایه‌های هویت مدرن ایران را بنا نهادند. کتاب «ایران صفوی در عصر امپراتوری‌ها» (Safavid Persia in the Age of Empires) دهمین جلد از مجموعهٔ ۱۱ جلدیِ (The Idea Of Iran) اثر چارلز ملویل (Charles Melville) استاد تاریخ ایران در دانشگاه کمبریج است که اولین‌بار در سال ۲۰۲۱ منتشر شد. در این کتاب محقق برجسته چارلز ملویل تاریخ، فرهنگ و سیاست ایران در دورهٔ صفوی را با بررسی تجربیات معاصر افراد داخلی و خارجی روشن ساخته و نشان می‌دهد که چگونه تحقیقات مدرن ویژگی‌های متمایز این عصر را تعریف می‌کند.

درباره‌ٔ کتاب 
.

کتاب «ایران صفوی در عصر امپراتوری‌ها» به بررسی دگرگونی فرهنگی و سیاسی ایران در دوران صفویه  از سال ۸۷۹ تا ۱۱۱۴ هجری شمسی می‌پردازد. این کتاب نشان می‌دهد که چگونه سلسله صفویه ایران را تحت مذهب شیعه دوازده امامی متحد کرد و هویت ملی و مذهبی جدیدی را شکل داد که همچنان معرف ایران امروز است. این کتاب شکوفایی هنر، ادبیات، معماری و الهیات در دوران صفویه را به تصویر کشیده و دیدگاه سنتی در مورد دوره صفویه به عنوان دوران رکود فرهنگی را به چالش می‌کشد. 

از این منظر، این کتاب عصر صفویه را به عنوان فصلی پویا و خلاق در تاریخ ایران به تصویر می‌کشد که معنای «ایرانی بودن» را از نو تعریف کرد. نویسنده در این کتاب با استفاده از مقالات مختلف محققان برجسته به ابعاد داخلی و خارجی حکومت صفویه نیز می‌پردازد. در سطح داخلی، تکامل نهادهای دولتی، توسعه شهری و سیستم‌های بوروکراتیک و در سطح بین‌المللی، تعاملات ایران با امپراتوری‌های عثمانی، مغول و ازبک و همچنین با اروپا از طریق تجارت و دیپلماسی را بررسی می‌کند. 

این مطالعات در کنار هم نشان می‌دهند که چگونه امپراتوری صفوی به عنوان پلی بین ایران قرون وسطی و مدرن عمل می‌کرد؛ دورانی که تصویر ایران از خود، ساختار سیاسی و حضور جهانی آن به طور قدرتمندی بیان و تثبیت شد.

ویژگی‌های برجسته‌ٔ کتاب 
.

«ایران صفوی در عصر امپراتوری‌ها» یک اثر علمی و تاریخی پیشگامانه دربارهٔ حکومت صفوی در ایران است. نویسنده در این کتاب از دیدگاه‌های تاریخی، فرهنگی و هنری استفاده کرده تا تصویری چندبُعدی از ایران مدرن اولیه را نشان بدهد. قدرت این کتاب در توانایی آن در پیوند دادن تحولات داخلی دولت با زمینه وسیع‌تر ژئوپلیتیکی و فکری آن زمان است و تصویری ظریف از چگونگی شکل‌گیری یک ایرانِ پایدار در دوران سلسلهٔ صفوی به خوانندگان ارائه می‌دهد. ویژگی‌های برجستهٔ این کتاب عبارت‌اند از:

• رویکرد میان‌رشته‌ای: تاریخ، هنر، معماری، دین و ادبیات را با هم ترکیب می‌کند تا تصویری کامل از جامعه صفوی ارائه دهد.
• تمرکز بر شکل‌گیری هویت: بررسی می‌کند که چگونه تشیع دوازده امامی و حکومت متمرکز، هویت ایرانی متمایزی را شکل دادند که تا به امروز پابرجاست.
• دیدگاه جهانی: تعاملات ایران صفوی با امپراتوری‌های همسایه و قدرت‌های اروپایی را بررسی می‌کند و آن را در تاریخ جهانی قرار می‌دهد.
• پژوهش تجدیدنظرطلبانه: روایت‌های منسوخ شده از زوال در دوران حکومت صفویه را به چالش می‌کشد و در عوض دوران صفوی را به عنوان یک دورهٔ پر جنب و جوش و خلاق معرفی می‌کند. 
• مشارکت‌های متخصصان برجسته: شامل مقالاتی از محققان برجسته می‌شود که نویسنده از دیدگاه‌های مختلف آن‌ها بهره برده است.

این کتاب مناسب چه کسانی است؟  
.

این کتاب مناسب مورخان، محققان و دانشجویانی است که به مطالعات خاورمیانه، ایران یا اسلام علاقه دارند. همچنین این کتاب مناسب خوانندگانی است که دوست دارند از چگونگی شکل‌گیری هویت مدرن ایران در دوران صفویه بیشتر بدانند. همچنین مورخان هنری، دانشمندان علوم سیاسی و علاقه‌مندان به تغییرات فرهنگی و ایدئولوژیکی ایران نیز از مطالعهٔ این کتاب بسیار لذت خواهند بُرد.

چرا کتاب «ایران صفوی در عصر امپراتوری‌ها» را بخوانیم؟
.

• تصویر دوران صفویه را از نو تعریف می‌کند: این کتاب، فرض دیرینه مبنی بر اینکه دوره صفویه پس از عصر کلاسیک ایران، باعث افول وضعیت ایران شده را به چالش می‌کشد. در عوض، قرن‌های ۱۶ و ۱۷ را به عنوان دوران تجدید حیات معرفی می‌کند و نشان می‌دهد که هنر، معماری، الهیات و ادبیات در دوران سلسله صفوی شکوفا شدند. با تأکید بر پویایی فکری و هنری این دوره، خوانندگان بهتر متوجهٔ طریقهٔ تکامل ایران خواهند شد. این دیدگاه به خنثی کردن روایت‌های اروپامحور که به طور سنتی امپراتوری‌های غیرغربی را کم‌ارزش جلوه داده‌اند، کمک می‌کند.
• تحولات داخلی ایران را با تاریخ جهانی مرتبط می‌کند: کتاب «ایران صفوی در عصر امپراتوری‌ها» نشان می‌دهد که چگونه ایران صفوی نه یک امپراتوری منزوی، بلکه یک شرکت‌کننده فعال در تجارت جهانی، دیپلماسی و تبادل فرهنگی بود. از رقابت‌هایش با عثمانی‌ها و مغول‌ها گرفته تا ارتباطاتش با بازرگانان و مبلغان اروپایی، این کتاب ایران را در شبکه‌ای از تعاملات جهانی قرار می‌دهد. این دیدگاه گسترده‌تر نشان می‌دهد که چگونه ایده‌ها و زیبایی‌شناسی ایرانی بر تمدن‌های دیگر تأثیر گذاشته و از آنها تأثیر پذیرفته است، و این کتاب را به مطالعه‌ای ارزشمند برای هر کسی تبدیل می‌کند که به تاریخ جهان مدرن اولیه علاقه دارد.
• دیدگاهی چندبعدی از شکل‌گیری هویت ارائه می‌دهد: یکی از قوی‌ترین دستاوردهای این کتاب، کاوش آن در چگونگی درهم‌تنیدگی دین، سیاست و فرهنگ برای ایجاد یک هویت متمایز ایرانی است. این کتاب با بررسی نهادینه شدن تشیع دوازده امامی و شیوه‌های اتحاد مناطق مختلف تحت یک سیستم اعتقادی مشترک، توضیح می‌دهد که چگونه هویت ملی در ایران شکل گرفته است.
• پژوهش‌های متخصصان برجسته را به نمایش می‌گذارد: این کتاب حاصل مشارکت‌های مورخان، مورخان هنر و زبان‌شناسان برجسته است. هر مقالهٔ کتاب «ایران صفوی در عصر امپراتوري» تفسیرهای تازه‌ای را ارائه می‌دهد که مبتنی بر تحقیقات دقیق و منابع اولیه است. بنابراین این کتاب بر اساس تحقیقات و مقالات معتبر نوشته شده اس و در عین حال، به خوانندگان دریچه‌های متعددی برای نگریستن به دنیای صفویان می‌دهد.

کتاب «ایران صفوی در عصر امپراتوری‌ها» را بخوانید زیرا نگاهی عمیق و جامع به یکی از دگرگون‌کننده‌ترین دوران تاریخ ایران دارد. این کتاب نه تنها بر تحکیم سیاسی و مذهبی سلسله صفویه نور می‌افکند، بلکه نشان می‌دهد که چگونه این دوره، بنیان‌های فرهنگی و فکری ایران مدرن را شکل داده است. این کتاب ترکیبی نادر از دقت تاریخی، غنای فرهنگی و بینش میان‌رشته‌ای است که به خوانندگان اجازه می‌دهد گذشته ایران را به عنوان بخشی از یک روایت جهانی گسترده‌تر ببینند.

درباره‌ٔ مجموعه 
.

چارلز ملویل در کتاب‌های مجموعهٔ «ایده ایرانی» تلاش کرده دوره‌های مختلف تاریخ ایران را از حیث تفکر و اندیشه بررسی کند. مجموعه مورد اشاره نویسندگان مختلفی دارد که زیرنظر ملویل کار کرده‌اند و زوایای کمتر دیده‌شده تاریخ ایران را به صورت مقاله عرضه کرده‌اند. «تولد امپراتوری پارس»، «عصر پارتیان»، «دوره ساسانی»، «ظهور اسلام»، «ایران در اوایل دوره اسلامی»، «عصر سلجوقیان»، «برآمدن مغولان»، «ایران پس از مغولان»، «سده تیموری»، «ایران صفوی در عصر امپراتوری‌ها» و «رقابت حاکمیت در ایران قرن هجدهم» عناوین این مجموعه هستند که تا به حال ترجمه ۹ عنوان از آن توسط انتشارات امیرکبیر چاپ شده و ۲ عنوان دیگرش هم در چاپخانه و زیر چاپ هستند.

درباره‌ٔ نویسنده 
.

چارلز ملویل ایران‌پژوه و شیعه‌پژوه انگلیسی، استاد تاریخ ایران در دانشکده مطالعات خاورمیانه و آسیا و مدیر پروژهٔ شاهنامه در دانشکده کمبریج است. او نویسنده و ویراستار کتاب‌ها و مقالات متعددی در مورد تاریخ ایران از جمله «هر اینچ یک پادشاه» (Every Inch a King)، «خاورمیانه مغول‌ها» (The Mongols' Middle East) و «تاریخ‌نگاری ایران» (Persian Historiography) است.

معرفی کتاب مشابه: ایران عصر صفوی (Iran Under the Safavids)
.

کتاب «ایران عصر صفوی» اثر راجر سیوری (Roger Savory) محقق کاناداییِ تاریخ ایران است. این کتاب شرح وقایع دقیقی از سلسله صفویه است که سال‌ها بر ایران حکومت می‌کردند و بر تکامل سیاسی، ساختار اداری، اصلاحات مذهبی و دستاوردهای فرهنگی آن تمرکز دارد. سیوری چگونگی ظهور صفویان از یک فرقه کوچک صوفی در اردبیل به یک امپراتوری قدرتمند که ایران را تحت مذهب شیعه دوازده امامی متحد کرد و نقطه عطفی در هویت ایرانی بود را دنبال می‌کند. این کتاب حاکمانی مانند شاه اسماعیل اول و شاه عباس اول را بررسی می‌کند و بر نقش آن‌ها در متمرکز کردن اقتدار، شکل دادن به سیاست مذهبی و پرورش هنر و معماری تأکید می‌کند.

این کتاب از لحاظ موضوعی بسیار به «ایران صفوی در عصر امپراتوری‌ها» نزدیک است و بر چگونگی بازتعریف چشم‌انداز سیاسی و فرهنگی ایران توسط دوره صفوی و پیوند هویت‌های قرون وسطایی و مدرن آن تأکید دارد. هر دو کتاب چگونگی پایه‌گذاری ایران مدرن توسط سلسله صفوی را نشان می‌دهند، اما از دیدگاه‌های متفاوتی به این موضوع می‌پردازند. هر دو کتاب در نهایت بیان می‌کنند که چگونه دوران صفویه در شکل‌گیری هویت ملی و مذهبی پایدار ایران نقش مهمی داشته است و هر دو بر اهمیت این سلسله در تاریخ جهانی تأکید می‌کنند. از جمله شباهت‌های هر دو کتاب می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• تمرکز بر ایران در دورهٔ صفوی: هر دو به بررسی دگرگونی سیاسی، مذهبی و فرهنگی ایران در دوران صفویه می‌پردازند.
• تأکید بر هویت ملی: هر دو کتاب در مورد چگونگی تبدیل شدن تشیع دوازده امامی به محور هویت و وحدت ایران بحث می‌کنند.
• اهمیت تاریخی: هر دو دوره صفویه را به عنوان دورانی تعیین‌کننده که تاریخ قرون وسطی و مدرن ایران را به هم پیوند داد، به تصویر می‌کشند.
• دیدگاه جهانی: هر دو، امپراتوری صفوی را در یک بستر بین‌المللی گسترده‌تر قرار می‌دهند و روابط آن را با امپراتوری‌های همسایه و اروپا تصدیق می‌کنند.
• عمق علمی: هر دو اثر بر تحقیقات دانشگاهی گسترده متکی هستند و دورهٔ صفویه و تحولات آن را به‌طور کامل توضیح می‌‌دهند.

سخن پایانی 
.

کتاب «ایران صفوی در عصر امپراتوری‌ها» گواهی بر این است که چگونه تاریخ، وقتی از دریچه‌ای وسیع‌تر و همدلانه‌تر بررسی شود، می‌تواند درک ما از هویت و ملیت را تغییر دهد. این کتاب صداها، دیدگاه‌ها و ارزش‌های امپراتوری‌ای را احیا می‌کند که ایران را به قلمرویی متحد و سرشار از معنویت تبدیل کرد. دورهٔ صفویه، که اغلب نادیده گرفته شده یا به اشتباه دوران افول ایران معرفی شده است، در اینجا به عنوان زمانی از خلاقیت خارق‌العاده و مذاکره فرهنگی پدیدار می‌شود، جایی که ایمان و هنر، قدرت و عقل، برای تولد حس جدیدی از معنای ایرانی بودن، همگرا شدند.

در قلب خود، این کتاب خوانندگان را دعوت می‌کند تا تاریخ را نه به عنوان یک جدول زمانی ثابت، بلکه به عنوان گفتگویی در حال تکامل بین گذشته و حال ببینند. از طریق مجموعه مقالات آن، مشخص می‌شود که امپراتوری صفوی نه یک قدرت منزوی، بلکه مشارکت‌کننده‌ای در گفتگوی جهانی ایده‌ها، زیبایی‌شناسی‌ها و نظام‌های اعتقادی بود. این تصویر پویا از دوران صفویه نشان می‌دهد که حاکمانِ آن دوران فراتر از مرزهای ملی فکر کرده و تصمیم گرفته‌اند و هویت ایران را از طریق تبادل، تضاد و سازگاری شکل داده‌اند. دوران صفوی، شاعران، معماران، عرفا و حاکمان آن، در صفحات این کتاب زنده می‌شوند. 

این کتاب به ما یادآوری می‌کند که تاریخ صرفاً به خاطر سپردن آنچه اتفاق افتاده نیست، بلکه درک اهمیت آن است. کتاب «ایران صفوی در عصر امپراتوری‌ها» با آشکار کردن چگونگی کمک سلسله صفوی به تبلور بنیان‌های فرهنگی و مذهبی پایدار ایران، تحقیق دانشگاهی را به سفری برای کشف مجدد تبدیل می‌کند. این کتاب نشان می‌دهد که ریشه‌های هویت یک ملت نه تنها در فتوحات و حاکمان آن، بلکه در هنر، ایمان و دیدگاه آن نسبت به خود در جهان نهفته است.