دیالکتیک جدید و سرمایه (پژواک)

مجموعه مقالاتي درباره­ي گرايش جديد هگلي - ديالکتيکي به نظر آرتور علت اين شباهت اين است که نظام سرمايه­داري درواقع تا حدي از روابط منطقي يا تجريدهاي واقعي تشکيل مي­شود. به نظر آرتور تجريدهاي واقعي يا روابط منطقي در وهله­ي نخست و به ميزان بسيار زيادي در سپهر مبادله تکوين مي­يابند. زيرا که در سپهر مبادله از ناهمگوني‌ كالاها چشم­پوشي مي­شود و همه‌‌ي آن‌ها ­چون نمونه‌هايي از يک امر کلي، يا تجلي ارزش، درک مي­شوند. از نظر آرتور اين عملکرد شبيه عملکرد نيروي انتزاع انديشه است، و به­همين جهت هم با ساختاري مشابه با شكل‌هاي منطقي يعني شكل‌هاي ارزش روبرو هستيم. آرتور فقط به روش­شناسي هگل تکيه نمي­کند بلکه هم­چنين به هستي­شناسي او نيز اتکا دارد. اين گرايش به نام­هاي گوناگوني همچون «ديالکتيک جديد»، «مارکسيسم هگلي جديد» و يا «ديالکتيک نظام­مند» شناخته مي­شود. اين گرايش شامل نويسندگان بسياري مي­شود که همگي بر سبک و سياق مشابهي فعاليت نمي‌کنند و با اين حال مي­توان گفت همه در اين پارادايم جاي دارند. اصطلاح ديالکتيک جديد به تقابل اين نوع ديالکتيک و نوع قديمي آن که همانا مکتب «ديامات» [يا ماترياليسم ديالكتيكي] است، اشاره دارد. به نظر آرتور ديالکتيک قديمي که مهر و نشان انگلس را بر خود دارد روايتي عاميانه از روش و ديالکتيک به دست مي­داد. «ديالکتيک [در مکتب ياد شده] ­چون يك «جهان­بيني» كلي و روشي كلي ارائه مي­شد… انگلس «سه قانون» ديالکتيکي را طرح كرد. مسئله‌ي اصلي اين پارادايم تلاش براي انطباق همه چيز با اين «سه قانون» بود. پارادايم يادشده مجموعه­اي از مثال­ها را در برمي‌گرفت و نظام‌مند نبود. لنين در دفترهاي فلسفي خود گلايه مي‌كرد که ديالکتيک به «مجموعه­‌اي از مثال­ها» تقليل يافته است («مثلاً يک بذر» يا «کمونيسم اوليه») و گوشزد کرد که كار انگلس سنگ­بناي اين گرايش را گذاشته است. اين فرماليسم بي­جان طرح‌واره‌هاي مجردي را از بيرون در مورد مضامين به­ کار مي‌برد و خودسرانه آن­ها را به اجبار به شكل و هيئت موردنظرش تبديل مي­کند. آرتور بر اين نظر است که خود هگل هم در بخش بيشتر فلسفه‌ي «کاربردي­اش» به چنين فرماليسمي آغشته بود. در همين زمينه از نقد ???? مارکس از فلسفه­ي سياسي هگل ياد مي­کند که روش او را روشي در جستجوي «پيکري براي منطق­» مي­داند. در حالي­که ماركس به­جاي آن روش علمي معطوف به «منطقِ يک پيکر» را پيش مي­کشد. اين گفته به معناي آن است که روش نبايد منطبق بر آموزه­هايي کلي و جهانشمول باشد که در حالتي مکانيکي و از بيرون خود را بر موضوع تحقيق تحميل مي­کنند. به­جاي آن روش بايد برخاسته از مضمون و محتواي موضوع تحقيق باشد و در رابطه­اي ديالکتيکي و دروني با آن به‌سر ببرد. در همين راستا است که آرتور ديالکتيکي بودن سرمايه را نه ناشي از کاربست نوعي روش کلي بلکه ناشي از سرشت خود موضوع تحليل مي­داند که به ناگزير نظام مقولاتي خاصي را پيش مي­کشد. از دهه‌ي ????هم­زمان با افول ستاره­ي بخت ماترياليسم ديالکتيکي (مکتب ديامات) توجهات به آثار مارکسيست­هاي تاريخ‌گرا مانند لوکاچ، کرش و گرامشي معطوف شد. پس از آن شاهد عروج و افول ساختارگرايي (به­ويژه نوع آلتوسري آن) و پساساختارگرايي، مارکسيسم تحليلي، نظريه‌ي گفتمان و نظاير آن بوديم. اين نحله­ها همگي هگل را به‌کلي رد مي­کردند و به ديالکتيک هم نظر مثبتي نداشتند. اکنون مدتي است با طرفداران يک گرايش جديد نظري در مارکسيسم روبرو هستيم که خود را آشکارا هگلي مي‌نامند و ديالکتيک را از نو به سپهر نظريه­پردازي بازگردانده­اند...