هزار خورشید تابان (رقعی)

«هزار خورشید تابان» (A Thousand Splendid Suns) رمانی بسیار دردناک اما خواندنی از زندگی سخت و پرتلاطُم زنان افغانی اثر خالد حسینی (Khaled Hosseini) نویسندهٔ افغان-آمریکایی است. خالد حسینی که با انتشار اولین کتاب پرفروش خود «بادبادک باز» (Kite Runner) در سال ۲۰۰۳ به موفقیت عظیمی رسید، این بار نیز به سراغ زندگیِ سخت و مشقت‌بار مردمش در افغانستان رفته است. حسینی اظهار داشت که در این رمان برخلاف «بادبادک‌ باز» که آن را داستان «پدر و پسری» می‌داند، داستان زنان و دختران را شرح داده است. نویسنده در این رمان برخی از مضامین پُر استفاده دیگر آثارش مثل پویایی های خانواده را ادامه داده است اما در عوض عمدتاً بر شخصیت‌های زن و نقش آن‌ها در جامعهٔ معاصر افغانستان تمرکز کرده است.

درباره‌ٔ کتاب 

رمان «هزار خورشید تابان» داستانی قدرتمند است که در افغانستان رخ می‌دهد و بیش از ۳۰ سال جنگ، ظلم و سختی را به تصویر می‌کشد. داستان این کتاب دربارهٔ مریم است؛ یک نوجوان نامشروع اهل هرات که پس از یک فاجعهٔ خانوادگی مجبور به ازدواج با یک کفاشِ اهل کابل می‌شود. لیلا که یک نسل بعد به دنیا آمده، زندگی نسبتاً مرفهی دارد، اما زمانی که یک فاجعهٔ مشابه او را مجبور می‌کند تا پیشنهاد ازدواجِ همسرِ مریم را بپذیرد، زندگی‌اش با زندگی مریم تلاقی می‌کند.

مریم، فرزند نامشروعی است که به ازدواجی بدون عشق تن می‌دهد و لیلا، دختری زیبا و تحصیل‌کرده است که جنگ زندگی‌اش را ویران کرده است و در نهایت مجبور می‌شود به همسر دوم یک مرد بدرفتار به نام رشید شود. با وجود تنش‌های اولیه بین این دو زن یک پیوند عاطفی عمیق، دوستی و همبستگی و عشقی مادرانه برقرار می‌شود. این دو زن با هم از سختی، فقدان و خشونت می‌گذرند و در عین‌حال انعطاف‌پذیری و فداکاری را می‌یابند. 

نویسنده در این کتاب از رفتار وحشیانه با زنان در جامعهٔ افغانستان انتقاد کرده و سعی کرده است این موضوع را برجسته کند و درعین‌حال قدرت و ظرفیت‌ آن‌ها برای عشق‌ورزیدن را ستایش کند. این رمان داستانی از استقامت، امید و روحیهٔ شکست‌ناپذیر زنان در مواجهه با رنج‌هایی عظیم است.

دربارهٔ عنوان کتاب

عنوان کتاب «هزار خورشید تابان» بیتی از ترجمهٔ ژوزفین دیویس از شعر «کابل» اثر صائب تبریزی شاعر ایرانی قرن هفدهم گرفته شده است:

«حصار مارپیچش اژدهای گنج را ماند
ولی ارزد به گنج شایگان هر خشت دیوارش
نظرگاه تماشایی است در وی هر گذرگاهی
همیشه کاروان مصر می آید به بازارش
حساب مه جبینان لب بامش که می داند؟
دو صد خورشید رو افتاده در هر پای دیوارش.»

حسینی دربارهٔ این بیت توضیح داد: «من به دنبال ترجمه‌های انگلیسی اشعاری دربارهٔ کابل بودم تا برای توصیف صحنه‌ای که شخصیت داستان از ترک شهر محبوبش ناله می‌کند، این بیت خاص را پیدا کردم. متوجه شدم که نه‌تنها همان مصرع درست برای صحنه است، بلکه عنوانی خاطره‌انگیز در عبارت «دو صد خورشید» که در مصرع آخر آمده است را پیدا کردم.»

ویژگی‌های برجسته‌ٔ کتاب

 
رمان «هزار خورشید تابان» بسیار عمیق و تأمل برانگیز است و قدرت، فداکاری و تاب‌آوری زنان در مواجهه با جنگ و ظلم را به تصویر می‌کشد. خالد حسینی از طریق زندگی شخصیت‌هایش، تصویری زنده از تاریخ آشفتهٔ افغانستان را ترسیم می‌کند و درعین‌حال مبارزات شخصی و قدرت درونی شخصیت‌هایش را برجسته ساخته است. از جمله ویژگی‌های این رمان می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
• شخصیت‌های زن قدرتمند: این رمان بر دو زن قوی و مقاوم تمرکز کرده است که شجاعت، استقامت و رشد عمیق عاطفی آن‌ها موضوع اصلی رمان را تشکیل داده است.

• عاطفه: داستان با این‌که خشونت را به تصویر کشیده اما سرشار از احساسات است و به عشق، فقدان، فداکاری و امید می‌پردازد و آن را عمیقاً‌ تأثیرگذار و فراموش‌نشدنی می‌کند.
• بینش تاریخی و سیاسی: نویسنده در این رمان تصویری زنده از افغانستان از دهه ۱۹۶۰ تا اوایل ۲۰۰۰ شکل داده است و از جنگ، حکومت طالبان و تغییرات اجتماعی این کشور می‌گوید.
• نثر زیبا: سبک نوشتاری غنایی و خاطره‌انگیز حسینی باعث شده است تا شخصیت‌ها و محیط بسیار زیبا و تأثیر برانگیز باشند. 
• عشق و فداکاری: در این کتاب انواع مختلف عشق از محبت به خانواده گرفته تا عشق و علاقهٔ مادرانه و خواهرانه به تصویر کشیده شده است. 
• مبارزات زنان: رمان تصویری واقعی از مبارازت زنان را نشان می‌دهد. این کتاب ظلم و خشونتی را که زنان افغان با آن مواجه بوده‌اند روشن می‌کند و خاطرنشان می‌کند که چطور این زنان بدون از دست‌دادن قدرت و انسانیت خود مبارزه کرده‌اند.

افتخارات و جوایز 

از زمان انتشار «هزار خورشید تابان» در ۲۰۰۷، این اثر با تحسین گستردهٔ منتقدان و خوانندگان مواجه شد و پس از انتشار به مدت پانزده هفته در فهرست پرفروش‌ترین کتاب‌های نیویورک تایمز ماند و در اولین هفته، بیش از یک میلیون نسخه از این کتاب به فروش رفت. 

کلمبیا پیکچرز (Columbia Pictures) در سال ۲۰۰۷ حق ساخت فیلم از روی کتاب را خرید و اقتباس سینمایی این کتاب در اول فوریه ۲۰۱۷ در تئاتری در سانفرانسیسکو به نمایش درآمد. برخی از افتخارات و جوایز آن عبارت‌اند از:

• پرفروش‌ترین کتاب نیویورک تایمز در سال ۲۰۰۷
• جایزه Richard & Judy برای بهترین کتاب سالِ ۲۰۰۸
• جایزه Boeke آفریقای جنوبی ۲۰۰۷
• جایزه Book Sense برای بهترین کتاب داستانی بزرگسالان ۲۰۰۸
• جایزه Dayton Literary Peace Prize در ۲۰۰۹
• جایزه نقره‌ای California Book Award در ۲۰۰۷
• بهترین کتاب آمازون در ۲۰۰۷
• برندهٔ تندیس بهترین کتاب سال ۱۳۸۶
• برگزیدهٔ کتابفروشان از دومین جایزهٔ‌ ادبی «روزی روزگاری»

بازخوردهای رمان «هزار خورشید تابان»

• اگر از خود می‌پرسید که آیا «هزار خورشید تابانِ» خالد حسینی به خوبی «بادبادک باز است» یا خیر؟ پاسخ این است: خیر. بسیار بهتر است. جاناتان یاردلی (Jonathan Yardley)، دنیای کتاب
• این کتاب تصویری قدرتمند و تکان‌دهنده از افغانستان را به تصویر کشیده است. پابلیشرز ویکلی (Publishers Weekly)
• من موفقیت این کتاب را به شخصِ نویسنده نسبت می‌دهم که توانست قدرت احساسات را مانند معدود نویسندگان محبوب دیگر درک کند. نیویورک تایمز (The New York Times)
• حسینی در روایت نوع خاصی از داستان مهارت دارد که در آن وقایعی مانند خشونت، بدبختی و سوءاستفاده ممکن است حقیقتاً غیرقابل تحمل به‌نظر برسند. او از وحشتی که شخصیت‌هایش تجربه می‌کنند، چشم‌پوشی نمی‌کند اما چیزی در مورد سبک واضح و صریح او هست که باعث می‌شود بخواهید به‌سرعت خواندن کتاب را ادامه دهید و همین باعث می‌شود با وجود همهٔ تراژدی‌ها به راحتی تا پایان داستان را بخوانید. گاردین (The Guardian) 
• شاید عشق اولین چیزی نباشد که وقتی چشم‌انداز جنگ‌زدهٔ افغانستان را در نظر می‌گیرید، به ذهن‌تان خطور کند. اما این احساسی است زیرزمینی، قدرتمند، زیبا، نامشروع و بی‌نهایت صبور که صفحات رمان «هزار خورشید تابان» را پُر کرده است. حسینی مانند اولین رمان پرفروش خود به‌طرز تأثیرگذاری به بررسی ارتباط بین دوستی‌های بعید، شکاف‌های بین والدین و فرزندان و سرسختی‌های قلب‌های آرام می‌پردازد. مجلهٔ اُپرا (Oprah Magazine)

این کتاب مناسب چه کسانی است؟ 

«هزار خورشید تابان» برای خوانندگانی مناسب است که از مطالعهٔ داستان‌های غنی از نظر احساسی با شخصیت‌های قوی، زمینهٔ تاریخی و موضوعاتی مثل تاب‌آوری، عشق و فداکاری لذت می‌برند. اگر کتاب‌های «بادبادک باز» یا «کتاب دزد» را خوانده‌اید و دوست داشته‌اید، احتمالا با عمق و انسانیت این رمان نیز ارتباط برقرار خواهید کرد. این رمان برای خوانندگانی جذاب است که برای داستان‌هایی که نه تنها قلب را تکان می‌دهند، بلکه بر مسائل اجتماعی و حقوق بشر نیز نور می‌افکنند، ارزش قائلند.

چرا رمان «هزار خورشید تابان» را بخوانیم؟ 

• زندگی پنهان زنانِ افغانستان: این رمان مبارزات هر روزه، محدودیت‌ها و قدرت خاموش زنانی را که تحت سلطهٔ جامعهٔ مردسالاری و جنگ در افغانستان زندگی می‌کنند، آشکار کرده است و داستانی می‌گوید که اغلب در رسانه‌های جهانی کمتر شنیده شده است.
• ایجاد همدلی در فرهنگ‌های مختلف: خوانندگان با قرار گرفتن در جایگاه مریم و لیلا، درک عمیقی از معنای زنده ‌ماندن در یک جامعهٔ جنگ‌زده به دست می‌آورند و کتاب شکاف‌های عاطفی و فرهنگی را به زیبایی پُر می‌کند.
• داستانی قدرتمند از دوستی: پیوندی که به بین دو شخصیت اصلی داستان برقرار می‌شود گرچه غیرمعمول است اما قلب رمان را تشکیل داده و نشان می‌دهد که چگونه رنج مشترک می‌تواند همبستگی عمیق و ناگسستنی ایجاد کند. 
• نثر صادقانه و ظریف: خالد حسینی آسیب‌های روحی را چندان احساساتی جلوه نداده است، درعوض آن‌ها را با صادقانه و بسیار ظریف به تصویر کشیده است و به خوانندگان ظرفیت انسان برای قدرت و فداکاری را یادآور شده است. 
• تأمل‌برانگیز و به یاد ماندنی: داستان مدت‌ها پس از اتمام با شما می‌ماند و سؤالاتی در مورد عدالت، جنسیت، آزادی، عشق و زوایای پنهان جهان مطرح می‌کند که در ذهن شما باقی خواهد ماند.

خواندنِ «هزار خورشید تابان» فقط مطالعهٔ یک رمان ساده نیست، بلکه تجربه‌ای روشنگر است. این کتاب شما را به دنیایی می‌کشد که به‌ندرت از نزدیک دیده یا لمس شده است و از دریچهٔ عشق، سختی و روح شکست‌ناپذیر انسانی به این دنیای متفاوت متصل می‌شوید. چه به داستان‌های تاریخی با روایت‌های شخصیت‌محور علاقه داشته باشید، یا داستان‌هایی چالش‌برانگیز و الهام‌بخش، این کتاب برای شماست.

درباره‌ٔ نویسنده 

خالد حسینی رمان‌نویس افغانی-آمریکایی است. او سابقا پزشک بوده و اولین رمانش بادبادک باز که در سال 2003 منتشر کرد به به سرعت به موفقیت رسید. داستان تمام رمان‌های خالد حسینی در افعانستان اتفاق می‌افتند و شخصیت اصلی کتاب‌هایش اهل افغانستان هستند. پدر خالد حسینی دیپلمات بود و برای همین مدتی را در ایران و فرانسه زندگی کردند. وقتی حسینی 15 ساله بود، همراه با خانواده‌اش به آمریکا مهاجرت کرد. حسینی تا 38 سالگی به افغانستان بازنگشت.

حسینی در سال 1988 مدرک کارشناسی‌اش را در رشتۀ زیست‌شناسی از دانشگاه سانتاکلارا دریافت کرد و سال پس از آن وارد دانشکدۀ پزشکی سن دیگو در کالیفرنیا شد. پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه به عنوان یک پزشک در کالیفرنیا مشغول به کار شد اما این شغل مورد علاقه‌اش نبود. پس از موفقیت بادبادک باز توانست پزشکی را کنار بگذارد و به صورت تمام وقت بنویسد.

حسینی در کودکی شعر فارسی می‌‌خواند و به‌ویژه به آثار شاعرانی مثل مولوی، عمرخیام، عبدالقادر بدیل و حافظ علاقه‌مند است. رمان دوم او با نام «هزار خورشید تابان» در سال 2007 منتشر شد و 103 هفته در فهرست پرفروش‌ترین کتاب‌های نیویورک تایمز ماند. رمان سوم او نیز با نام «وقتی کوه‌ها طنین انداز شدند» در سال 2013 منتشر شد و 33 هفته در این فهرست باقی ماند. حسینی علاوه بر نوشتن، بنیادی را نیز برای حمایت از پناهندگان افغانی با حمایت سازمان ملل تأسیس کرده است. خالد حسینی به زبان‌های فارسی و پشتو مسلط است و هم اکنون با همسر و دو فرزندش در شمال کالیفرنیا زندگی می‌کند.

معرفی کتاب‌ مشابه: سال بلوا  

اگر به رمان‌هایی متفاوت علاقه دارید که وارد فضای سنتی جامعهٔ مردسالار و سرکوب‌گر شده باشد و از موضوعاتی مانند سکوت و سنت انتقاد کرده باشند، می‌توانید رمان «سال بلوا» از عباس معروفی را نیز بخوانید که به بحران هویت پرداخته و تنهایی زن ایرانی را به تصویر کشیده است.

رمان‌ «سال بلوا» فضائی سورئال و شاعرانه و روایتگر زندگی نوشا، دختر فرماندار در دورهٔ رضاخان است. داستان در فضایی سنتی و مردسالار جریان دارد و به سرنوشت زنی می‌پردازد که قربانی قدرت، سکوت، عشق ممنوع و ساختارهای پوسیدهٔ‌ اجتماعی می‌شود. روایت این کتاب بین گذشته و حال در نوسان است و زبان اثر آمیخته‌ای از تخیل، حافظهٔ شخصیت‌ها و واقعیت است.

شباهت‌ها و پیوندها با «هزار خورشید تابان»

• محوریت زنان و روایت زنانه: هر دو رمان از منظر زنان روایت می‌شود و قهرمان‌های اصلی آن‌ها زنانی هستند که در جامعه‌ای سنتی و سرکوب‌گر گرفتار شده‌اند. نوشا، مریم و لیلا هر سه قربانی نظام مردسالار هستند اما در نهایت به نوعی کنش‌گر تبدیل می‌شوند، حتی اگر این کُنش درونی باشد و در ظاهر پیروزی آن‌ها به چشم نیاید.
• نقد قدرت و مردسالاری: هر دو اثر قدرت مردانه را در قالب پدر، شوهر یا حاکمیت سیاسی به تصویر کشیده است. رابطهٔ خشونت‌آمیز نوشا با همسرش در «سال بلوا» و رابطهٔ آزارگرانهٔ مریم و لیلا با رشید در «هزار خورشید تابان» نشانی از ساختار مردانهٔ سرکوب‌گر است.
• فداکاری و رستگاری زنانه: در هر دو رمان زن‌ها برای یکدیگر فداکاری می‌کنند. مریم به نوعی جانِ خود را فدا می‌کند و نوشا برای حفظ آبروی خانواده و عشقش سکوت می‌کند و قربانی می‌شود. این فداکاری‌ها گرچه تلخ و تراژیک هستند، اما جنبه‌ای رهایی بخش و انسانی دارند.
• فضای خفقان: هر دو داستان در فضایی خشن، سرکوب‌شده و گاه کابوس‌وار می‌گذرند. «سال بلوا» با فضایی ذهنی، شاعرانه و گاه وهم‌آلود شخصیت اصلی همراه می‌شود و «هزار خورشید تابان» با روایتی واقع‌گرایانه، حس ناامنی و سرکوب را منتقل می‌کند.
• عشق ممنوع یا ناکام: عشق در هر دو رمان ممنوع، ناکام یا دردناک است. عشق پنهانی نوشا و عشق لیلا که سال‌ها به دلیل جنگ و ازدواج اجباری سرکوب خواهد شد.

هر دو رمان گرچه در بستری متفاوت نوشته شده‌اند و از لحاظ زبانی و فرهنگی دو جهان متفاوت دارند اما درون‌مایه‌شان عمیقاً مشترک است: سرنوشت زن در جهان مردسالار، قدرت تخریب‌گر سنت و جنگ و امیدی کمرنگ اما ماندگار در دلِ تاریکی. اگر یکی از آن‌ها را خواندید و دوست داشتید، به‌‌طور قطع دیگری هم درهای تازه‌ای از همدلی، درد و زیبایی را به رویتان می‌گشاید.

سخن پایانی 

«هزار خورشید تابان» داستانی فراتر از سختی‌ها است؛ این رمان ادای احترامی به قدرت آرام و تزلزل‌ناپذیر زنانی است که در مواجهه با ظلم و فقدان، به هر سختی که شده تاب می‌آورند، زنده می‌مانند و از یکدیگر محافظت می‌کنند. خالد حسینی در این رمان نه‌تنها یک داستان شخصی را به تصویر کشیده است، بلکه به خاموش‌شدگان و فراموش‌شدگان نیز صدایی خاص بخشیده است.

او در این رمان مسائلی مثل نابرابری جنسیتی، جنگ، خشونت خانگی و بی‌عدالتی اجتماعی را بسیار واضح به تصویر کشیده است، اما این کار را با شفقت انجام می‌دهد تا ما را به یاد روحِ انعطاف‌پذیر انسان‌ها بیاندازد.

این رمان تأثیر عاطفی ماندگاری بر خوانندگانش خواهد گذاشت و به ما می‌آموزد که حتی در تاریک‌ترین دوران نیز امید را می‌توان در عشق، دوستی و فداکاری یافت. «هزار خورشید تابان» یادآور قدرت داستان‌هایی است که می‌توانند شیوهٔ نگاه ما به جهان را کاملاً تغییر دهند.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:

مریم پنج‌ساله بود که اولین‌بار کلمهٔ حرامی را شنید.
پنجشنبه روزی بود. حتماً همین روز بود، یادش می‌آمد که مثل هر پنجشنبه آرام و قرار نداشت و حواسش پرت بود. آخر پنجشنبه‌ها جلیل به کلبه می‌آمد. مریم برای وقت‌گذرانی تا لحظهٔ دیدار او از میان علف‌هایی که در محوطهٔ باز تا زانویش می‌رسد و موج می‌زد گذشت، یک صندلی را زیر پا گذاشت و سرویس چای‌خوری چینی مادرش را پایین آورد. این سرویس چای‌خوری تنها یادگاری ننه، مادر مریم بود که از مادر خود به ارث برده بود. ننه در دو سالگی مادرش را از دست داده بود. او هر تکه از این چینی سفید آبی را با آن برآمدگی‌های منحنی ظریف، با آن مهره‌ها و گل‌های داوودی نقاشی شده و اژدهای روی جا شکری که برای دفع شر کشیده بودند با دقت نگهداری می‌کرد.
همین تکه سرویس از لای انگشت‌های مریم لغزید، روی کفپوش چوبی کله افتاد و شکست.