بازی ها و تمرین ها

کتاب «بازی‌ها و تمرین‌ها» (Games and Exercises) یک راهنمای عملی برای تسهیل‌گران، مربیان آموزشی، مشاوران اجتماعی، معلمان، مددکاران و افرادی است که در حوزه‌های آموزش مشارکتی، توسعه‌ی جوامع محلی، کار با کودکان و نوجوانان یا آموزش مهارت‌های زندگی فعالیت می‌کنند. این کتاب با حمایت یونیسف (UNICEF) و با تمرکز بر روش‌های نوین و کارآمد آموزش مشارکتی تدوین شده و شامل مجموعه‌ای غنی از فعالیت‌ها، بازی‌ها و تمرین‌هاست که در سطوح مختلف گروهی قابل اجرا هستند.

ساختار و محتوای کتاب 

در این کتاب بیش از ۱۰۰ فعالیت متنوع در قالب تمرین، بازی و کار گروهی معرفی شده‌اند. فعالیت‌ها در دسته‌بندی‌های زیر ارائه شده‌اند: 

• آشنایی و شکستن یخ: بازی‌هایی برای شروع جلسه و ایجاد ارتباط اولیه بین اعضای گروه، رفع تنش و یخ‌زدایی محیط یادگیری. 
• اعتمادسازی و کار تیمی: تمرین‌هایی برای تقویت همکاری، مشارکت، همدلی و ایجاد فضای ایمن روانی برای یادگیری گروهی. 
• بیان احساسات، ارزش‌ها و نگرش‌ها: فعالیت‌هایی که به شرکت‌کنندگان کمک می‌کند احساسات خود را بیان کرده، شنیده شوند و درک متقابل ایجاد شود. 
• حل مسئله و تصمیم‌گیری جمعی: بازی‌هایی برای تقویت تفکر تحلیلی، تصمیم‌گیری گروهی و جلب مشارکت فعال. 
• ارزیابی و بازخورد: تمرین‌هایی برای بررسی میزان یادگیری، درک موضوعات و ارزیابی روند جلسات. 
• بازی‌های بدنی و پویشی (Dynamic Games): شامل حرکات بدنی، فعالیت‌های شاد و پرتحرک برای بازگرداندن تمرکز و انرژی گروه.

ویژگی‌های ممتاز کتاب 

• طراحی کاربردی: هر فعالیت دارای هدف مشخص، ابزارهای موردنیاز، مراحل اجرای دقیق، مدت زمان پیشنهادی و نکات کلیدی است. 
• قابلیت اجرا در زمینه‌های مختلف: از مدارس و مراکز آموزش تا NGOها، کارگاه‌های مشارکتی، پروژه‌های توسعه محلی و آموزش‌های روان‌اجتماعی. 
• رویکرد مشارکتی: بر پایه‌ی اصول VIPP طراحی شده که یکی از روش‌های نوآورانه و تصویری آموزش مشارکتی است. 
• تجربه‌ی جهانی: این کتاب ماحصل تجربیات میدانی یونیسف در منطقه‌ی شرق و جنوب آفریقا (ESARO) و مشارکت تسهیل‌گران بین‌المللی در پروژه‌های آموزشی به شمار می‌رود.

چه کسانی باید این کتاب را بخوانند؟ 

• تسهیل‌گران برنامه‌های توسعه‌ی محلی و اجتماعی 
• مربیان آموزش‌های زندگی و اجتماعی در مدارس 
• کارشناسان سازمان‌های مردم‌نهاد (NGOها) 
• مشاوران و روانشناسان مدارس 
• مدیران منابع انسانی و مدرسان کارگاه‌های گروهی 
• فعالان حوزه آموزش غیررسمی و آموزش بزرگسالان

جایگاه این کتاب در میان منابع مشابه

 
در ایران، منابع فارسی برای آموزش مشارکتی با کیفیت کم و پراکنده‌اند. «بازی‌ها و تمرین‌ها» یکی از معدود کتاب‌هایی است که ساختاری دقیق، علمی، عملیاتی و بین‌المللی دارد و می‌تواند به‌ عنوان راهنمای جامع در دوره‌های تسهیل‌گری، مدیریت جلسات گروهی و آموزش غیررسمی به‌کار رود.

پیشنهاد برای استفاده بهتر از کتاب 

• در جلسات آنلاین نیز می‌توان بسیاری از تمرین‌ها را با کمی خلاقیت به ‌صورت دیجیتال اجرا کرد. 
• پیشنهاد می‌شود تسهیل‌گران پیش از اجرای هر فعالیت، آن را حداقل یک‌ بار در یک گروه کوچک شبیه‌سازی کنند تا مهارت اجرای آن را به ‌دست آورند. 
• ضمیمه‌سازی فرم‌های بازخورد و مشاهده برای هر تمرین می‌تواند به بهبود ارزیابی جلسات کمک کند.

کتاب مشابه پیشنهادی: تاریخ تحولات نظام آموزشی نوین 

نویسنده: رحیم روح‌بخش 
موضوع: تاریخ آموزش و پرورش، مبانی آموزش نوین، تطور نظریه‌های تربیتی 

این کتاب، نگاهی تحلیلی و تاریخی به سیر تحول نظام‌های آموزشی در جهان و ایران دارد و با بررسی خاستگاه‌های آموزش مدرن، تحولات فلسفی، نظری و ساختاری آن را در بستر تاریخ بررسی می‌کند. 
اگرچه «تاریخ تحولات نظام آموزشی نوین» در ظاهر رویکردی تاریخی و نظری دارد و «بازی‌ها و تمرین‌ها» کتابی کاربردی و عملیاتی است، اما این دو اثر در یک نقطه مهم به هم می‌رسند: 
درک عمیق‌تر از ضرورت تحول در آموزش، و حرکت به‌سوی آموزش مشارکتی، انسان‌محور و فراگیر. 
رحیم روح‌بخش در این کتاب نشان می‌دهد که چگونه آموزش سنتی پاسخگوی نیازهای انسان مدرن نیست و این دقیقاً همان چیزی است که کتاب «بازی‌ها و تمرین‌ها» به ‌صورت عملی برای آن راه‌حل ارائه می‌دهد. 
ترکیب مطالعه‌ی کتاب نظری «تاریخ تحولات نظام آموزشی نوین» و «بازی‌ها و تمرین‌ها» به ‌عنوان ابزار عملی می‌تواند برای مربیان، دانشجویان علوم تربیتی، تسهیل‌گران و سیاست‌گذاران آموزشی، چشم‌اندازی جامع برای طراحی و اجرای آموزش‌های نوین و مشارکتی فراهم کند.

سخن پایانی 

در دنیای امروز که نظام‌های آموزشی سنتی دیگر پاسخ‌گوی نیازهای پیچیده‌ و چندلایه‌ی انسان معاصر نیستند، آموزش مشارکتی به‌عنوان رویکردی نوین و انسانی، راهی برای بازسازی یادگیری در بستر تعامل، تجربه و هم‌زیستی است. کتاب «بازی‌ها و تمرین‌ها» در همین مسیر گام برمی‌دارد. 

این اثر به‌ خوبی نشان می‌دهد که یک تسهیل‌گر چگونه می‌تواند تنها با استفاده از ابزارهایی ساده اما مؤثر، گروهی از افراد را به سفری درونی و بیرونی ببرد؛ سفری که در آن، فرد به شناختی عمیق‌تر از خود، دیگران و جهان پیرامون دست می‌یابد. این مسیر از دل مشارکت فعال، گفت‌وگو، تصمیم‌گیری، بازی و همدلی عبور می‌کند و تجربه‌ای زنده از یادگیری جمعی را رقم می‌زند. 

تمرین‌های کتاب حاضر به‌گونه ‌ای طراحی شده‌اند که نه‌ تنها ذهن را به چالش بکشند، بلکه دل را نیز درگیر کنند؛ جایی که آموزش صرفاً انتقال اطلاعات نیست و تجربه‌ای انسانی، ملموس و ماندگار به شمار می‌رود. 

این کتاب پلی میان دانش و تجربه، میان نظر و عمل محسوب می‌شود. در فضایی که آموزش اغلب به سخنرانی‌های یک ‌طرفه و جزوه‌های خشک محدود است، «بازی‌ها و تمرین‌ها» به مربیان و تسهیل‌گران پیشنهاد می‌کند که آموزش را زندگی کنند، نه فقط منتقل. 

این کتاب می‌تواند در کلاس درس، کارگاه‌های توسعه محلی، جلسات منابع انسانی، فضای مجازی و... به شما کمک کند تا از طریق بازی، شنیدن، حرکت و تعامل، یادگیری را به تجربه‌ای انسانی و پایدار تبدیل نمایید. 

در نهایت، اگر می‌خواهید تغییری واقعی در فضای آموزشی خود ایجاد کنید و به‌جای انتقال صرف دانش، فرایند رشد، خودآگاهی، تصمیم‌سازی و ارتباط مؤثر را پرورش دهید، کتاب «بازی‌ها و تمرین‌ها» را نه‌تنها بخوانید، بلکه زندگی کنید. این کتاب، سرمایه‌ای استراتژیک برای هر تسهیل‌گر آگاه و آینده‌نگر به شمار می‌رود؛ چراغی برای مسیر آموزش‌هایی که با دل، ذهن و حرکت آغاز می‌شوند و به تغییر ختم می‌گردند.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم: 

بسیاری از کارگاه‌ها، سمینارها و جلسات آموزشی اساساً مقولاتی هستند که در آن‌ها شرکت‌کنندگان ملزم به شنیدن تعداد زیادی سخنرانی از پشت چند ردیف صندلی هستند و روابط در میان آن‌ها به صورت سلسله مراتبی است. سخنرانان اغلب موضع خاصی در مورد موضوعات دارند و سعی می‌کنند دیدگاه‌ها و اطلاعات خود را به وسیله‌ی سخنرانی به شنوندگان منتقل کنند و با استفاده از شوخ‌طبعی و گیرایی فردی مستمعان را پذیرا نگه دارند. جلسات بحث و گفت‌وگو نیز اغلب شامل رشته‌ای دیگر سخنرانی رسمی و تبادل نظرهای ناچیز است. در چنین وضعیتی، شنوندگان بسیاری از مطالب را جذب نمی‌کنند. 

اما در طی چند دهه‌ی گذشته، اهمیت فرآیندهای مبتنی بر مشارکت در رخدادهای گروهی تشخیص داده شده است. مصورسازی در برنامه‌های مشارکت محور (VIPP) تلاشی است برای تغییر فرهنگ حاکم بر سیمنارها. «مصورسازی» ترکیبی خلاق از روش‌های مشارکت‌محورِ حاصل از 25 سال تجربه در آموزش بزرگسالان و توسعه‌ی آن است.  ‌