تاریخ ایران باستان (3جلدی)(قابدار)

معرفی کتاب تاریخ ایران باستان اثر حسن پیرنیا  

تاریخ مفصل ایران قدیم را به چند صورت می‌توان خواند. از طریق اسناد و مدارکی که تقریباً از دویست سال قبل کشف شده‌اند یا در حفاری‌ها به دست آمده‌اند. از طریق نوشته‌ها و کتب مورخین و نویسندگانی که قصدشان در واقع امر نوشتن تاریخ ایران به صورت مستقل نبوده بلکه به مناسبت مطلب یا موضوعی تاریخ ایران را نیز ذکر کرده‌اند یا مقصودشان فقط این بوده که به مناسبت وقایع یا روابط و سایش ملت خودشان با ملت ایران، کیفیات جنگ‌ها و حوادث دیگر را ضبط کرده باشند. 

یا در کتاب‌های نویسندگانی که خواسته‌اند در تاریخ‌های عمومی خودشان قسمتی از کتاب را به ایران اختصاص دهند. تمام این موارد بسیار پراکنده و پریشان هستند که باید با زحمت‌ زیاد تمامشان را جمع‌آوری کرد و بعلاوه صدها کتاب مهم در مدت دو هزار و پانصد سال به زبان‌ها مختلف نوشته‌ شده‌اند که بسیاری از آن‌ها به فارسی ترجمه نشده‌اند. حسن پیرنیا ملقب به مشیرالدوله این مواد متنوع پراکنده را جمع‌آوری کرده، با یکدیگر سنجیده و پس از تحقیق فراوان طی پنج سال تمام این مطالب را در سه جلد تاریخ ایران باستان منتشر کرده است.

کتاب تاریخ ایران باستان اثر حسن پیرنیا همان‌طور که از نامش پیداست تاریخ ایران قدیم و یکی از منابع کلاسیک مهم تاریخ ایران باستان است. ایران قدیم یا باستان مربوط به دوره‌ای از تاریخ ایران می‌شود که تقریباً از هزاره سوم پیش از میلاد شروع شده و با پیروزی اعراب بر ساسانیان و ورود اسلام به ایران تمام می‌شود. باستان‌شناس‌ها این دوران را، دوران تاریخ ایران باستان نامیده‌اند. کتاب تاریخ ایران باستان اولین کتابی است که نویسنده در آن به شیوۀ علمی و بر اساس شواهد،‌ مدارک و کشفیات باستان‌شناسی به شرح گذشتۀ تاریخی ایران پرداخته و این کتاب هنوز هم مورد توجۀ بسیاری از پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ ایران قرار دارد. 

حسن پیرنیا در کتاب تاریخ ایران باستان تنها به تاریخ ایران نپرداخته بلکه این کتاب یک دایره‌المعارف کامل دربارۀ تاریخ، تمدن و فرهنگ گذشتۀ ممالک مهم دنیا مثل یونان، روم، سوریه، مصر، عربستان، هند و... است. نویسنده در کتاب تاریخ ایران باستان اطلاعات جامع و کاملی دربارۀ زمینۀ تاریخ خاورمیانۀ امروز و یونان باستان در اختیار علاقه‌مندان قرار داده است. کتاب تاریخ ایران باستان به دوره‌های مختلف تقسیم شده و در آن نویسنده در هر قسمت به شرح وقایع تاریخی پرداخته است. حسن پیرنیا برای این اثر از منابع گوناگون تاریخی به زبان‌های مختلف از جمله فارسي، عربی، انگلیسی و فرانسوی و برخی منابع قدیمی یونانی و رومی استفاده کرده است. او ابتدا نظر دیگر مورخان را دربارۀ رویدادهای تاریخی ذکر کرده و پس از آن خودش به تحلیل و جمع‌بندی مطالب تاریخی پرداخته است. پیرنیا در حال نگارش جلد چهارم تاریخ ایران باستان در مورد فراز و فرود تاریخ ساسانیان بود که متاسفانه چشم از جهان فرو بست.

در کتاب تاریخ ایران باستان چه می‌خوانیم؟

حسن پیرنیا در سه جلد این کتاب در باب‌ها و فصول مختلف به شرح تاریخ ایران باستان پرداخته است. از جمله مباحث کتاب می‌توان به «نزاع مقدونی‌ها در اطراف نعش اسکندر»، «کارهای اولی پردیکاس»، «در افتادن سرداران اسکندر با یکدیگر»، «نیابت سلطنت آنتی پاتر»، «نیابت سلطنت پولیس پرِ خون»، «کوشش سلوکی‌ها برای یونانی کردن مشرق» و «دول دیگر که بر خرابه‌های دولت اسکندر تشکیل شدند» اشاره کرد.

کتاب تاریخ ایران باستان در واقع تاریخ سرزمین ما از حرکت و اسکان نخستین آریایی‌ها در فلات ایران است. این کتاب از دورۀ مادها تا پایان اشکانیان را در برگرفته است. حسن پیرنیا در کتاب تاریخ ایران باستان ابتدا دربارۀ به قدرت رسیدن کوروش هخامنشی نوشته‌های اشخاصی مثل هردوت، گرنفون، کتزیاس و غیره را ذکر کرده است و بعد در کنار مطالب و منابع اسلامی قرار داده و در انتهای فصل به یک نتیجه‌گیری کلی می‌رسد. موضوع اصلی جلد نخست تاریخ ایران باستان سرگذشت ایران در عصر ماد و هخامنشی تا پایان عصر خشایارشا است.
 
نویسنده در کنار تاریخ ایران به شرح رویدادهای تاریخی مناطقی مثل مصر، آشور، بابل، سوریه، فلسطین و بسیاری مناطق دیگر پرداخته است. در کتاب دوم تاریخ ایران باستان نویسنده به شرح ادامۀ حکومت هخامنشیان از اردشیر اول تا پایان حکومت هخامنشی و حملۀ اسکندر به ایران پرداخته است که این جلد با مرگ اسکندر مقدونی به پایان می‌رسید. آخرین جلد تاریخ ایران باستان در مورد درگیری بر سر جانشینی اسکندر است. در این جلد دربارۀ تأثیر سیاست و فرهنگ یونانی بر ایران در دوران حکومت سلوکیان، ظهور اشکانیان، معماری منحصربه‌فرد پارتی، دیوان‌سالاری اشکانی، تقویم و پول این دوران ایران و بسیاری دیگر از حوادث دوران اشکانی اطلاعات به دست خواهید آورد. این جلد با پایان روزگار اشکانیان به پایان می‌رسد.

بریده‌هایی از کتاب تاریخ ایران باستان

بخشی از جلد اول تاریخ ایران باستان:
«تاریخ ایران قدیم قسمتی از تاریخ مشرق قدیم است و این تاریخ چنان که گفته‌اند، فصل اول گذشته‌های بشر یا توصیف تمدن‌هایی است که به تمدن یونانی پیوسته، این تمدن هم به تمدن‌های دیگر اتصال یافته و بدین نحو مانند سلسله دودمان یا خانواده‌ای عهدا به عهد تا زمان ما ممتد است. تاریخ مشرق قدیم از حیث زمان اگر بیش از نصف تاریخ بشر نباشد کمتر نیست، با وجود این در زمانی که به ما نزدیک است منابع این قسمت مهم تاریخ به مندرجات تورات و چند کتابی که از مورخین و نویسندگان عهد قدیم باقی مانده، محدود می‌شد. بنابراین موادی که برای تاریخ لازم است بسیار کم و اطلاعات خیلی محدود بود، خود علم تاریخ هم برای تحقیقات اسلوب علمی نداشت.»

«مرگ ناگهانی اسکندر و نبودن پسر بالغی که از او بر تخت نشیند و نیز وجود عده‌ای زیاد از سرداران اسکندر و رجال مقدونی که هیچ‌یک از آن‌ها خود را کمتر از دیگری نمی‌دانست باعث گردید که پس از فوت اسکندر تشنجات و منازعات و جنگ‌های خونین بس طویلی در دولت او روی دهد. رکسانه آبستن بود و انتظار داشت وارثی برای اسکندر بزاید. از طرف دیگر اسکندر تازه با استاتیرا دختر داریوش ازدواج کرده بود و سه پسر هم از زنان غیرعقدی داشت. نخستین یعنی قدیم‌ترین آن‌ها را بَرسین می‌نامیدند. پس از فوت اسکندر علاوه بر نزاعی که بین سرداران او روی داد اشخاص دیگر هم داعیه سلطنت داشتند.»

«مشرق قدیم، یا مهد تمدن‌های کنونی، شامل ممالکی بود که بی یا با فاصله به سواحل شرقی دریای مغرب اتصال می‌یابد. حدود آن را بالاتر نموده‌ایم. این صفحات پهناور شامل سواحل دریا و جزایر بسیار است. اگر بعضی قسمت‌های این صفحات ممتد، مانند عربستان، از جهت داشتن مراتع خوب و زیاد، زندگانی شبانی و تربیت احشام و اغنام را تشویق می‌کرد، به عکس نشو و نمای تمدن فقط در جاهایی ممکن بود که مانند وادی‌های رودهای عظیم، هدایای وافر به انسان داده در ازای آن تحمل زحمات را از او می‌خواهد و او را برای مدنیت و تشکیل دولت‌ها مهیا می‌‌کند. چنین جاها عبارت بود: در آسیا از اودیه فرات، دجله و رودهای کوچکی مانند کارون و کرخه، و در افریقا از رود نیل.»

«راجع به این مسئله باید گفت که تورات یگانه سند تاریخی است که همسایگان ملت یهود را از نظر نژاد شناسی تقسیم کرده. اگرچه معلوم نیست که مبنای تقسیم چه بوده، به هر حال در تورات تمام مللی که معروف به بنی‌اسرائیل بودند چنین تقسیم شده‌اند. نوح سه پسر داشت: سام، حام و یافث. بابلی‌ها را تورات از اعقاب حام دانسته، کنعانیان را، که از حیث زبان به یهود خیلی نزدیک بوده‌اند، فینیقی‌ها و آسوری‌ها را نیز از این نژاد محسوب داشته، ولی عیلامی‌ها را که زبانشان ابدا شباهتی به زبان یهود نداشته، جزو فهرست پسران سام قلمداد کرده. از این‌جا معلوم است که در تشخیص نژادها نظر تورات به قرابت زبان‌ها نسبت به یکدیگر نبوده بل نظر سیاسی را در این امر دخالت داده، ولی اکنون علم نژادشناسی از مسئله سیاست و غیره صرف نظر کرده، به مبنایی دیگر برای تفکیک نژادها از یکدیگر و تقسیم آن‌ها قائل شده. باید دید که این مبنا چیست.»

خواندن کتاب تاریخ ایران باستان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

اگر علاقه‌مند به دانستن تاریخ کشورمان هستید و به دنبال یک منبع تاریخی خوب و معتبر می‌گردید، خواندن کتاب تاریخ ایران باستان را به شما توصیه می‌کنیم.

درباره نویسنده کتاب تاریخ ایران باستان

واکنش‌ها به کتاب تاریخ ایران باستان

مجموعه کتاب‌های تاریخ ایران باستان از زمان تألیف تاکنون چندین بار به چاپ رسیده‌اند. این مجموعه در سه جلد منتشر شد و همیشه مورد استقبال پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان حوزۀ تاریخ و ایران باستان قرار گرفته است. 

از کتاب تاریخ ایران باستان ابتدا گزیده‌ای با عنوان «ایران قدیم» تهیه شد تا در مدارس تدریس شود. 

پژوهش‌های تاریخی نوین ایران پس از انتشار کتاب سه جلدی و مفصل تاریخ ایران باستان به‌طور جدی آغاز شد.

نقل قول‌ها

باستانی پاریزی در کتاب محیط سیاسی و زندگانی پیرنیا در مورد کتاب تاریخ ایران باستان گفته است: «پیرنیا آخرین و تازه‌ترین و صحیح‌ترین اطلاعات عصر خود را در باب تاریخ ایران باستان به دست آورده است، البته بعد از مرگ او تا امروز کتیبه‌ها و آثار تازه به دست آمده و کتب و رسالات متعدد نوشته شده است ولی باز هم شاید بتوان ادعا کرد که مطالب تازه آن‌قدرها نیست که بتواند مطالب ایران باستان را، حتی در چند جمله مختصر، تخطئه کند. دانش تاریخ وامدار پیرنیا است.»

تحلیل سی بوک از کتاب تاریخ ایران باستان

خوانایی کتاب و روان بودن 
کتاب تاریخ ایران باستان گنجینه‌ای غنی برای شناخت پیشینۀ تاریخی و فرهنگی ایران محسوب می‌شود. هدف پیرنیا از نوشتن این کتاب، گرامی‌داشت و نمایش پیشینۀ عمیق و با ارزش تاریخ تمدن و فرهنگ ایران با زبانی ساده در زمانی بود که بیگانگان سعی داشتند این پیشینه را مخدوش کنند یا از بین ببرند. پیرنیا در نوشتن این کتاب از منابع بسیاری استفاده کرده و همین باعث شده است که اثر معتبر و ارزشمندی خلق کند.

اگر از کتاب تاریخ ایران باستان خوشتان آمده، این کتاب‌ها را از دست ندهید.

- کتاب تاریخ کامل ایران اثر حسن پیرنیا و عباس اقبال آشتیانی که چکیده‌ای ارزشمند از تاریخ سرزمین باستانی ایران قبل از اسلام و پس از اسلام است. 

- کتاب تاریخ جهانگشای جوینی اثر عطا ملک جوینی تاریخ‌نگار و ادیب ایرانی که یکی از کتاب‌های مرجع و کلاسیک در حوزۀ تاریخ ایران پس از اسلام محسوب می‌شود و نویسنده به ویژه به بررسی دوران ایران در زمان مغولان پرداخته است.

- کتاب تاریخ مشروطۀ ایران اثر احمد کسروی که یکی از مهم‌ترین منابع در زمینۀ تاریخ معاصر و به ویژه جنبش مشروطۀ ایران محسوب می‌شود. نویسندۀ این کتابه خود از نزدیک شاهد وقایع و حوادث تبریز، دومین کانون انقلاب مشروبطه بود و خواندن آن این کتاب را به دوستداران تاریخ پیشنهاد می‌کنیم.